Tắc động mạch võng mạc

Tắc động mạch võng mạc là một trong những tình trạng nghiêm trọng nhất trong nhãn khoa vì bệnh khởi phát nhanh, ảnh hưởng nặng nề đến thị lực và sự phối hợp với những bệnh toàn thân gây nguy hiểm tới tính mạng.

Tắc có thể xảy ra bất kỳ ở đâu từ động mạch mắt đến động mạch trung tâm võng mạc cho đến các tiểu động mạch nhỏ nhất trước mao mạch. Do đó các dấu hiệu của triệu chứng tắc tùy thuộc vào mạch nào bị tắc. Cơ chế của tắc động mạch võng mạc thay đổi theo bệnh nhưng thường là do nghẽn mạch hoặc do một quá trình tắc mạch (ví dụ viêm mạch) hoặc do chèn ép từ bên ngoài.

Bệnh thường xảy ra bất ngờ mà không có triệu chứng báo hiệu. Bệnh nhân bị mất thị lực một mắt đột ngột, trầm trọng nhưng không đau nhức mắt.

Khám mắt thấy đồng tử mắt bệnh giãn, mất phản xạ ánh sáng trực tiếp, còn phản xạ liên ứng tức là đồng tử còn phản xạ khi chiếu sáng vào mắt kia.

Soi đáy mắt ở giai đoạn đầu thấy những động mạch bị co hẹp nhiều, nhỏ như sợi chỉ, không chứa máu. Tại thân mạch lớn có hình ảnh dòng máu bị đứt đoạn thành nhiều quãng. Tiếp đó, trong những giờ đầu, kèm theo sự co hẹp mạch máu là hiện tượng phù võng mạc do thiếu máu cục bộ, võng mạc không được tưới máu nên có màu trắng đục, soi ánh đồng tử có màu xám. Do thiếu máu, thiếu ôxy nên áp lực thẩm thấu thay đổi, thoát dịch. Các sợi trục tế bào hạch và tổ chức thần kinh đệm ngấm nước phù nề làm cho võng mạc có màu trắng sữa. Trái lại, hoàng điểm có màu đỏ tươi vì hoàng điểm được cấp máu bởi mao mạch hắc mạc, tạo nên hình ảnh 'quả đào đặt trên đĩa sữa'.

Ảnh minh họa

Bệnh có thể có các hình thái lâm sàng như sau:

Mù một mắt thoáng qua co thắt động mạch. Bệnh nhân đột ngột mù hoàn toàn một mắt, kéo dài trong vài phút, đáy mắt hoàn toàn bình thường.

Tắc nhánh động mạch trung tâm võng mạc. Bệnh nhân bị giảm thị lực đột ngột, khuyết thị trường tương ứng với khu vực động mạch bị tổn thương. Soi đáy mắt thấy phù võng mạc khu vực tắc do thiếu tưới máu.

Tắc động mạch trung tâm ở người có động mạch mi - võng mạc. Khoảng 20% số người có thêm động mạch mi - võng mạc có nguồn gốc từ hắc mạc, nuôi dưỡng cho vùng giữa gai thị và hoàng điểm. Trường hợp này, thị lực có thể giảm ít hoặc nhiều, nhưng thị trường hẹp còn hình ống. Soi đáy mắt còn thấy một vùng võng mạc hồng hình tam giác ở giữa gai thị và hoàng điểm lọt giữa võng mạc cực sau bị phù tràn ngập.

Tắc động mạch mi - võng mạc đơn độc. Bệnh nhân bị giảm thị lực, đáy mắt có phù trắng một vùng giữa gai thị và hoàng điểm. Võng mạc xung quanh không tổn thương.

Tắc tiểu động mạch, không gây triệu chứng trên lâm sàng, nhưng khi khám đáy mắt thấy những đám xuất tiết trắng mềm như bông bờ mờ, ở nông, che lấp các mạch máu, nằm trong lớp sợi thị giác.

Nếu bệnh nhân đến sớm trong vòng 2 giờ sau khi bị bệnh, thị lực có thể phục hồi. Đáy mắt, phù võng mạc mất đi sau vài ngày, động mạch lưu thông lại bình thường. Trường hợp tắc nhánh động mạch, các tổn thương ổn định, khuyết thị trường ở vùng tương ứng. Thường bệnh nhân đến muộn, vì vậy tiến triển không tốt. Thị lực mất hoàn toàn, teo gai thị sau 1 tháng, co hẹp các động mạch võng mạc, mạch máu có thể xơ trắng.

Có một số nguyên nhân gây tắc động mạch trung tâm võng mạc: huyết khối trong bệnh Horton, gây tắc động mạch trung tâm võng mạc và thiếu máu thị thần kinh cấp. Huyết khối do các viêm nhiễm trong một số bệnh khác như: luput ban đỏ rải rác, viêm quanh động mạch dạng nút, bệnh xơ cứng bì, bệnh Kawasaki, giang mai thời kỳ ba... Trong đó vữa xơ động mạch là bệnh căn hay gặp nhất. Bệnh còn do nghẽn mạch bởi cục máu đông từ tim, động mạch cảnh tới; do cholesterol là những mảng vữa động mạch bị bong ra, tạo nên những vật nghẽn mạch; do canxi, chất canxi có thể từ van hai lá, van động mạch chủ bong ra; do tiểu cầu, thường gây mù một mắt thoảng qua và tắc nhánh động mạch. Những căn nguyên khác gây co thắt mạch, giảm lưu lượng máu võng mạc, khối phát triển chèn ép động mạch mắt...

Mục đích điều trị là hạ nhãn áp và làm biến đổi áp lực động mạch trung tâm võng mạc để di chuyển vật nghẽn đi xa, thu hẹp phạm vi thiếu máu lại bằng cách chọc tiền phòng.

Day nắn nhãn cầu trong vài phút.

Nên để bệnh nhân nằm đầu thấp lợi cho tuần hoàn.

Thuốc có thể dùng là acetazolamid. Dùng các thuốc giãn mạch, chống đông (để giảm sự phát triển của huyết khối); Các thuốc tiêu fibrin loại urokinase nếu không có chống chỉ định có thể dùng cho người trẻ, được khám sớm, sức khỏe tốt.

Dùng các thuốc chống kết tụ tiểu cầu để dự phòng.

Điều trị bệnh căn như bệnh Horton: dùng liệu pháp corticoid khẩn cấp, với liều cao.

Nếu bệnh nhân bị tăng huyết áp phải dùng thuốc hạ huyết áp.

Phương pháp phẫu thuật dùng để điều trị khi có bệnh mạch máu hoặc tim.

Dùng kháng sinh điều trị các ổ viêm nhiễm toàn thân và tại mắt.