Sỏi bàng quang

Sỏi bàng quang là gì?

- Sỏi bàng quang là chứng bệnh thường gặp ở người trưởng thành chiếm khoảng 1/3 trường hợp có sỏi ở hệ tiết niệu. Bệnh gặp ở cả nam và nữ, nhưng nam giới có tỷ lệ mắc cao hơn.
Sỏi bàng quang là một khối bao gồm các chất hóa học khác nhau được hình thành từ thận, niệu quản hay tạo ra ngay ở bàng quang. Khi bị sỏi bàng quang tùy theo kích thước của viên sỏi, số lượng sỏi và một số yếu tố khác mà có thể đưa đến một số biến chứng từ đơn giản đến phức tạp, nguy hiểm.
Cơ chế hình thành sỏi bàng quang:
Bàng quang nằm ở vùng hạ vị, được cấu tạo từ các cơ trơn, có tính chất đàn hồi và có hệ thống thần kinh điều khiển trong việc đào thải nước tiểu ra ngoài (tiểu tiện). Sự hình thành sỏi chủ yếu là do hiện tượng ứ đọng nước tiểu trong bàng quang.
Có 2 cách hình thành sỏi bàng quang:
• Sỏi từ hệ tiết niệu trên (thận, niệu quản) rơi xuống;
• Sỏi sinh ra tại bàng quang bởi các dị vật, đầu ống thông nước tiểu (do bí đái, tắc đái ở bệnh nhân hẹp niệu đạo, u tuyến tiền liệt, chít hẹp cổ bàng quang), túi thừa bàng quang hoặc sau phẫu thuật đường tiết niệu (mổ lấy sỏi thận, sỏi niệu quản, sỏi bàng quang).
Thành phần hóa học của sỏi đường tiết niệu nói chung và sỏi bàng quang nói riêng chủ yếu là chất canxi và amoni – magiê – photphat hoặc photphat canxi hoặc oxalic hoặc xystin, nhưng thường là sỏi hỗn hợp và được bao bọc xung quanh bởi một lớp nhân tơ huyết – bạch cầu.
Sỏi bàng quang đôi khi chỉ có 1 viên nhưng cũng có thể là nhiều viên sỏi. Kích thước của sỏi bàng quang cũng khác nhau, đôi khi chỉ nhỏ bằng hạt ngô, đốt ngón tay nhưng có trường hợp to bằng quả trứng gà, đặc biệt có những trường hợp sỏi bàng quang nặng tới 1kg.
Rất hay gặp và thường gặp ở đàn ông, vì niệu đạo của đàn ông thường mở dài, phía dưới của bàng quang còn có một tuyến là tuyến tiền liệt tuyến. Tỷ lệ người mắc bệnh tiền liệt tuyến rất cao, đặc biệt là người cao tuổi.

Triệu chứng, biểu hiện của sỏi bàng quang

Một số người bị sỏi bàng quang nhưng không có biểu hiện gì đặc biệt chỉ phát hiện được vì một lý do nào đó tình cờ, ví dụ như khám bệnh định kỳ.
Kích thích ở vùng bàng quang.
Xuất hiện những bất thường ở vùng bàng quang niệu đạo.
Rối loạn về tiểu tiện gồm: đi đái khó, đi đái nhiều (do kích thích), đái buốt, có những cơn đái gấp làm người bệnh không kịp đi tiểu, bị són tiểu ra quần.
Đái đục (nhiễm khuẩn), đái máu.
Đau bụng dưới, đái khó, đau, gián đoạn tiểu tiện bởi các các nguyên nhân khác kèm theo (u xơ tiền liệt tuyến, chít hẹp niệu đạo…).
Trong trường hợp nhiễm khuẩn thì có sốt nhẹ.
Các triệu chứng của sỏi bàng quang có nhiều đặc điểm lâm sàng dễ nhầm lẫn với các bệnh như u xơ tuyến tiền liệt, u bàng quang, lao bàng quang, ung thư bàng quang (đái máu). Chính vì thế, để chẩn đoán chính xác bệnh và phòng các biến chứng, khi thấy xuất hiện những dấu hiệu của bệnh như đã kể trên, phải đi khám ngay ở các chuyên khoa tiết niệu.
Ở trẻ em có một triệu chứng tương đối điển hình đó là bàn tay khai, mỗi lần cháu đi tiểu rất đau và phải cầm vào bộ phận sinh dục, và triệu chứng này chỉ có duy nhất ở trẻ em. Ở người lớn thì mọi biểu hiện lâm sàng đều như nhau vì thế cần đến chẩn đoán hình ảnh, siêu âm, chụp tim để khẳng định là có sỏi bàng quang.

Nguyên nhân gây sỏi bàng quang

Sỏi được hình thành có thể là do ngay tại bàng quang (viêm nhiễm, thần kinh bàng quang, túi thừa bàng quang...), có thể do rối loạn chuyển hóa, có thể là do sự cản trở lưu thông nước tiểu ở trong bàng quang, niệu đạo (sỏi, u xơ tiền liệt tuyến...).
Sỏi bàng quang cũng có thể là do sỏi từ thận, từ niệu quản rơi xuống. Một số trường hợp sự hình thành sỏi bàng quang có thể do áp dụng một số thao tác thủ thuật y tế như nong niệu đạo, thăm dò bàng quang.
Tuổi tác và giới tính cũng có liên quan đến mắc bệnh sỏi bàng quang vì hầu hết gặp sỏi bàng quang ở lứa tuổi trên 50 và chủ yếu ở nam giới. Tuy vậy, ở các nước đang phát triển thì người ta thấy sỏi bàng quang có thể gặp ở trẻ em do chế độ ăn thiếu protein.

Các yếu tố nguy cơ gây sỏi bàng quang

Nếu sống ở một nước công nghiệp, các yếu tố này làm tăng nguy cơ:
Giới tính. Sỏi bàng quang xảy ra chủ yếu ở nam giới.
Tuổi. Ở các nước giàu có, sỏi bàng quang có xu hướng xảy ra ở những người 50 tuổi trở lên, mặc dù những người nam trẻ hơn có bí tiểu cũng có thể phát triển sỏi.
Bàng quang bị cản trở lối thoát. Nguyên nhân phổ biến nhất của sỏi bàng quang ở nam giới, cản trở lối thoát bàng quang. Bàng quang bị cản trở lối thoát có nhiều nguyên nhân, nhưng phổ biến nhất là phì đại tuyến tiền liệt. Các nguyên nhân khác có thể bao gồm ung thư tuyến tiền liệt, thu hẹp niệu đạo nhiễm trùng hay phẫu thuật, thậm chí một số thuốc.
Thần kinh bàng quang. Đột quỵ, tổn thương tủy sống, bệnh Parkinson, tiểu đường, thoát vị đĩa đệm và một số bệnh khác có thể làm hỏng các dây thần kinh kiểm soát chức năng bàng quang. Một số người bị thần kinh bàng quang cũng có thể có phì đại tuyến tiền liệt hoặc bệnh khác cản trở lối thoát của bàng quang, mà hơn nữa làm tăng nguy cơ sỏi thận.
Thường xuyên bị nhiễm trùng bàng quang. Viêm bàng quang nhiễm trùng mãn tính có thể dẫn đến việc hình thành sỏi bàng quang.

Điều trị sỏi bàng quang

Dựa trên cơ chế của sỏi bàng quang để lấy sỏi ra ngoài bàng quang.
Điều trị nguyên nhân gây nên sỏi bàng quang. Nó ảnh hưởng lớn đến tỷ lệ tái phát sau này, khi sỏi bàng quang được lấy ra kết hợp với điều trị ứ đọng nước tiểu trong bàng quang tốt sẽ tránh tái phát bệnh.
Các phương pháp lấy sỏi ra khỏi bàng quang:
Phương pháp mổ mở lấy sỏi bàng quang: cách điều trị này để lại sẹo lớn, thời gian nằm viện kéo dài và tỷ lệ biến chứng tương đối nhiều.
Phương pháp nội soi: có hai cách nội soi:
+ Nội soi qua đường tự nhiên đi qua niệu đạo vào trong bàng quang, tán hết sỏi và gắp sỏi ra ngoài.
+ Phối hợp giữa nội soi qua đường niệu đạo vào trong bàng quang. Nếu kích thước sỏi quá lớn, phối hợp hai phương pháp lấy sỏi qua da và phương phương pháp nội soi qua niệu đạo. Rạch một đường nhỏ trên thành bụng, để gắp sỏi ra ngoài.

Kinh nghiệm dân gian trị sỏi bàng quang

Rau đắng (biển súc) chữa sỏi bàng quang
'Rau đắng' đúng là một vị thuốc thường được sử dụng để chữa các bệnh đường tiết niệu theo kinh nghiệm dân gian. Trong các sách bản thảo của Đông y, cây này được xếp vào loại thuốc 'lợi niệu thông lâm', tức là loại thuốc lợi tiểu tiện, chữa trị bệnh 'lâm'.
T
Cây 'rau đắng' còn có tên là 'cây càng tôm', trong Đông y gọi là 'biển súc', tên khoa học là Polygonum aviculare L., thuộc họ Rau răm (polygonaceae). Cây mọc hoang khắp nơi, hay gặp nhất tại những nơi ẩm, như ruộng bỏ hoang, lòng suối cạn. Có người còn trồng trong vườn nhà, để dùng làm thuốc.
Rau đắng là loại cỏ nhỏ, mọc bò, thân và cành mọc tỏa tròn gần sát mặt đất, màu đỏ tím, đôi khi mọc cao tới 10-30cm. Lá nhỏ, mọc so le, có bẹ chìa. Phiến lá dài 1,5-2cm, rộng 0,4cm. Hoa nhỏ, màu hồng tím, mọc tụ từ 1-5, thường 3-4 hoa ở kẽ lá. Quả cạnh, chứa một hạt đầu đen. Mùa hoa từ tháng 5-6, kéo dài suốt mùa hè.
Theo Đông y: Rau đắng có vị đắng , tính hơi hàn; vào kinh Bàng quang. Có tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm, cầm ỉa chảy và diệt ký sinh trùng. Dùng chữa viêm bàng quang, bí đái, đái buốt, đái dắt cấp tính, hoàng đản, lỵ trực trùng, đau bụng giun, mụn nhọt lở ngứa ngoài da, trĩ, bạch đới, đòn ngã tổn thương, rắn cắn. Ngày dùng 6-12g khô dưới dạng thuốc sắc; dùng tươi tăng gấp đôi liều lượng; dùng ngoài giã nát đắp, lượng thích hợp.
Một số cách sử dụng cụ thể:
- Chữa tiểu tiện khó khăn, sỏi tiết niệu: Dùng 12g-15g rau đắng khô (hoặc 15g-30g rau đắng tươi); sắc uống nước uống thay trà trong ngày. Hoặc dùng rau đắng 12g, bòng bong 20g, mã đề 20g; sắc uống thay trà; liên tục nhiều ngày đến khi đỡ.
- Chữa viêm đường tiểu tiện, đái buốt: Dùng rau đắng khô 12g, hoạt thạch 10g, mộc thông 5g, xa tiền thảo (cây mã đề) 8g; nước 3 bát, sắc còn 1 bát; chia 3 lần uống trong ngày.
- Chữa lỵ: Rau đắng 20g, rau sam 10g, cỏ sữa nhỏ lá 10g; sắc lấy nước, chia 3 lần uống trong ngày, liên tục 3 ngày.
- Chữa giun kim, giun đũa: Rau đắng 30g, củ bách bộ 10g; sắc nước uống.
 

Phòng ngừa sỏi bàng quang

- Uống đủ nước (1,5 lít/ngày) và tránh thói quen nhịn tiểu.
Khi có biểu hiện của rối loạn tiểu tiện (đái dắt, đái buốt hay đái ra máu cuối bãi) nên đến khám tại cơ sở y tế chuyên khoa tiết niệu để phát hiện và điều trị sớm sẽ mang lại kết quả rất tốt, bệnh nhân sẽ tránh được những biến chứng không đáng có do bệnh sỏi bàng quang gây ra.