Rối loạn nhân cách

Tìm hiểu chung

Rối loạn nhân cách là một tập hợp các trạng thái để biệt định các đối tượng có cách sống, cách cư xử và cách phản ứng hoàn toàn khác biệt với 'người thường' nhưng lại không đủ các triệu chứng của một bệnh lý tâm thần đặc trưng. Nói vậy để thấy rằng khái niệm về rối loạn nhân cách là một khái niệm tiến triển và thay đổi theo sự phát triển của ngành tâm thần.

J.Reich cũng như Kaplan đều đưa ra các con số là 6 - 11,1% dân số chung có vấn đề về rối loạn nhân cách.

Thế nào là nhân cách bình thường?

Nhân cách bình thường thể hiện ở sự tuân thủ các chuẩn mực đạo đức, các thể chế xã hội hiện hành. Sự bình thường còn được thể hiện ở tính đáp ứng đa dạng với những đòi hỏi của hoàn cảnh xung quanh.
Nhìn sâu hơn ta có thể dựa vào 3 yếu tố sau để quy định tính “bình thường” của nhân cách, đó là tính giá trị, tính bình quân và tính thích ứng.

• Tính giá trị: sự bình thưòng đi cùng với hình ảnh lý tưởng của một con người, là những gì họ phải phấn đấu để trở thành, sự tuân thủ các chuẩn mực đạo đức hiện hành. Từ quan điểm này ta thấy tất cả những hành vi không đáp ứng các quy chuẩn lý tưởng và đạo đức hiện hành đều có thể xem như bất thường.
• Tính bình quân: sự bình thường đồng hành với tính phổ biến, phù hợp với đại đa số. Thiểu số người lệch ra khỏi nhóm bình quân được xem như khác thường.
• Tính đáp ứng: sự bình thường nằm trong việc đáp ứng linh hoạt đối với các thay đổi tình huống. Tất cả những đáp ứng máy móc, thiếu tính linh hoạt và lặp đi lặp lại đều phải xem xét về tính bất thường của chúng.

Nhân cách bệnh lý

Ta nói tới tính bệnh lý khi nhân cách được xây dựng trên nền tảng của sự phòng thủ quá đáng của tính lo âu loạn thần kinh hoặc ngược lại đẩy bệnh nhân tới rìa biên giới giữa sự bình thường và thế giới phi thực tế của loạn thần.
Một số dạng rối loạn nhân cách:

• Nhân cách bùng nổ chống đối xã hội
• Các rối loạn về phân định giới tính
• Rối loạn nhân cách dạng phân liệt
• Rối loạn nhân cách cảm xúc không ổn định
• Rối loạn nhân cách kịch tính
• Rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức
• Rối loạn nhân cách lo âu
• Rối loạn nhân cách phụ thuộc.

Triệu chứng, biểu hiện

Về nhận thức

Người bệnh nghi ngờ rằng có nhiều người thù ghét mình, lợi dụng, lừa gạt và tìm cách làm hại mình. Họ nghi ngờ lòng chung thủy của vợ chồng, bè bạn mà không có cơ sở, dẫn đến những hành vi, thái độ không thích hợp. Họ có những niềm tin kỳ lạ, mê tín dị đoan thái quá...
Người bệnh buộc mình phải là trung tâm của sự chú ý, từ đó có những hành vi, thái độ kỳ dị để lôi kéo sự quan tâm của mọi người. Họ thiếu ăn năn với những lỗi lầm của mình và thường xuyên tái phạm, thiếu trách nhiệm với gia đình và cộng đồng, sống ích kỷ, mê mải với bản thân. Từ đó, họ có những hành vi, thái độ không thích hợp để phục vụ cho cái 'tôi' của mình.

Về hành vi

Người bệnh dễ bị kích thích, hay gây hấn, dối trá, lọc lừa, hỗn hào với cha mẹ, anh em, người lớn tuổi. Một số lại miễn cưỡng, tránh né trong hoạt động nghề nghiệp, giao tiếp, chỉ dám làm việc khi có người bảo trợ, chịu trách nhiệm thay cho mình.

Nguyên nhân

Hiện tại, các bác sĩ vẫn chưa biết rõ những nguyên nhân gây rối loạn nhân cách, nhưng có nhiều manh mối. Chắc chắn, không phải một yếu tố đơn lẻ có thể gây bệnh, mà có thể là sự kết hợp của:

• Di truyền: Bạn có thể có nguy cơ bị rối loạn nhân cách cao gấp 5 lần nếu 1 người thân trong gia đình (như mẹ, bố, anh chị em ruột) bị bệnh này.
• Bị lạm dụng khi còn nhỏ: Hơn một nửa số người mắc rối loạn nhân cách có thể bị lạm dụng thân thể hoặc tình dục khi còn nhỏ.
• Tổn thương thần kinh khi còn nhỏ: Có tỷ lệ cao khác thường những chấn thương đầu khi còn nhỏ ở người mắc rối loạn nhân cách.

Điều trị

Liệu pháp tâm lý

Kiểu tư vấn hiệu quả nhất có vẻ là điều trị dài ngày và liệu pháp hành vi biện chứng. Điều trị dài ngày tập trung vào kinh nghiệm, mối quan hệ và hành vi tự phá hoại. Liệu pháp hành vi biện chứng là một dạng của liệu pháp hành vi nhận thức tập trung vào các kỹ năng đối phó - học cách làm thế nào để kiểm soát tốt hành vi và cảm xúc.

Thuốc

Bác sĩ dùng nhiều loại thuốc để điều trị rối loạn nhân cách. Việc chọn thuốc có thể phụ thuộc vào các triệu chứng đặc biệt của bạn và liệu những thuốc mà bạn thử dùng có tác dụng hay không. Thuốc không phải là thuốc chữa bách bệnh, và cũng không phải là họ muốn dùng để thay thế liệu pháp tâm lý.

1. Trước tiên bác sĩ có thể kê đơn các thuốc chống trầm cảm như thuốc ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (SSRI) fluoxetin (Prozac, Sarafem) và sertralin (Zoloft) hoặc thuốc chống trầm cảm venlafaxin (Effexor).
2. Đối với những rối loạn hành vi nặng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc an thần haloperidol (Haldol, Halperon).
3. Các thuốc khác bác sĩ có thể dùng bao gồm thuốc ức chế monoamin oxidase (MAOI) như phenelzin (Nardil) and tranylcypromin (Parnate), thuốc ổn định tinh thần lithi (Eskalith, Lithobid), carbamazepin (Carbatrol, Tegretol), divalproex (Depakot) hoặc benzodiazepin alprazolam (Xanax) và clonazepam (Klonopin).
4. Không có phương pháp nào để hồi phục rối loạn nhân cách. Bệnh có vẻ nghiêm trọng hơn ở người trẻ tuổi và có thể thuyên giảm từ từ theo tuổi. Nhiều người bị rối loạn nhân cách vẫn ổn định được cuộc sống của họ ở độ tuổi 30 và 40.

Kết hợp

Hiện nay, liệu pháp tâm lý kết hợp với thuốc có thể có hiệu quả giảm bớt hoặc loại trừ nhiều triệu chứng nan giải của rối loạn nhân cách. Trước kia nhiều người bị khốn khổ về tinh thần thì nay cảm thấy bản thân tốt hơn và có thể duy trì các mối quan hệ tình cảm và có nghề nghiệp đầy ý nghĩa.
Kỹ năng đối phó giúp đỡ người bị rối loạn nhân cách không phải là dễ, nhưng bạn có thể có những gợi ý hữu ích sau:

• Kiên trì: Bạn không thể bắt buộc bạn của bạn hoặc thành viên trong gia đình bạn đi tư vấn. Rõ ràng là bạn bè hoặc thành viên trong gia đình bạn cần giúp đỡ, tốt nhất là nêu sáng kiến cho họ.
• Không được vì bản thân: Khi bạn bè hoặc thành viên trong gia đình bạn nghĩ bạn là người tốt, hãy vui mừng với những lời khen. Nhưng khi họ mắng chửi bạn, đừng bận tâm.
• Nhận thức về nỗi sợ bị bỏ rơi: Nhún nhường trước cơn giận dữ sẽ dễ hơn nếu bạn hiểu được nguyên do của nó.
• Hạn chế chịu đựng: Không ai phải chịu đựng những lời mắng nhiếc và xúc động liên tục.
• Hãy giúp đỡ: Không nhất thiết phải chịu trách nhiệm về hành vi của người khác hay trở thành người điều trị cho họ. Bạn không thể giải quyết vấn đề của người khác. Nhưng bạn có thể nỗ lực giúp đỡ họ.
• Củng cố lòng tự trọng: Cho dù bạn có trân trọng tình bạn, lòng tự trọng của bạn có thể duy trì trong nhiều năm. Dành thời gian tham gia các hoạt động khiến bạn tự hào. Hãy đặt mục đích cho chính mình và thực hiện chúng.
• Dành thời gian cho hạnh phúc của chính mình: Hãy lập kế hoạch với người hác mà bạn chưa nghĩ đến. Cần có những mối quan hệ mới.