Hội chứng bẫy động mạch khoeo (Popliteal Artery Entrapment Syndrome) là gì?

Hội chứng bẫy động mạch khoeo hay còn gọi là "bệnh chạy bộ" hiếm phát hiện vì khó chẩn đoán và dễ nhầm lẫn với suy tĩnh mạch.

Ảnh minh họa

Thế nào là Hội chứng bẫy động mạch khoeo?

Hội chứng bẫy động mạch khoeo (Popliteal Artery Entrapment Syndrome) là một bệnh về mạch máu hiếm gặp gây nên khuyết tật nghiêm trọng ở thanh thiếu niên hoặc vận động viên thể thao có những bất thường về giải phẫu của vùng khoeo, ví dụ như động mạch khoeo nằm lệch hoặc các gân cơ cẳng chân bám không đúng vị trí thường gặp.

Trước đây, người ta cho rằng bẫy động mạch khoeo là một hội chứng hiếm gặp. Trong hơn 4 thập niên, kể từ lúc trường hợp lâm sàng đầu tiên được mô tả vào năm 1959 bởi Hamming tại Hà Lan đến năm 2000, chỉ có khoảng 450 trường hợp được báo cáo trong y văn. Tuy nhiên, các báo cáo gần cho thấy bệnh không thực sự hiếm.

Các nghiên cứu mới đây cho thấy bất thường này chiếm khoảng 3,5% theo phẫu tích trên xác và có đến 60% những người trẻ tuổi bị đau cách hồi chân là do hội chứng bẫy động mạch khoeo. Song trên thực tế, hội chứng bẫy động mạch khoeo rất khó chẩn đoán, đặc biệt trong giai đoạn chưa tắc động mạch bởi lẽ khi bắt mạch ở chân, các thầy thuốc sẽ thấy mạch đập bình thường nên dễ bỏ qua chẩn đoán. Có thể khả năng phát hiện khó là cho bệnh trở nên hiếm gặp.

Triệu chứng của Hội chứng bẫy động mạch khoeo là gì?

Cẩn thận nhầm lẫn với bệnh suy tĩnh mạch chân!

Hội chứng bẫy động mạch khoeo hay gặp ở những người trẻ tuổi, năng động nên còn được gọi là "bệnh chạy bộ".

Triệu chứng thường gặp là hiện tượng mỏi chân, đau cứng bắp chân, cảm giác châm chích dị cảm và lạnh bàn chân khi vận động thể lực, ví dụ như chạy bộ, đi cầu thang hay mang vác nặng. Người bệnh thường có các cảm giác khó chịu ở chân khi đi bộ.

Trong giai đoạn muộn, biểu hiện thường gặp là đau cứng bắp chân khi đi bộ một đoạn ngắn, còn được gọi là đau cách hồi. Nặng hơn là tình trạng đau chân liên tục khi nghỉ hay hoại tử các ngón chân.

Nguyên nhân gây ra Hội chứng bẫy động mạch khoeo là gì?

Động mạch dẫn máu từ tim đến nuôi dưỡng đôi chân. Ở vùng phía sau gối, còn được gọi là vùng khoeo, động mạch có tên là động mạch khoeo. Ở vùng này, động mạch nằm sát ngay phía sau các xương và phía trước các cân cơ, các cơ cẳng chân. Ở người bình thường, khi đi lại, các cơ và cân cơ co giãn nhưng không gây chèn ép hay ảnh hưởng đến chức năng cấp máu của động mạch khoeo.

Một số người có thể có những bất thường về giải phẫu của vùng khoeo, ví dụ như động mạch khoeo nằm lệch hoặc các cân cơ cẳng chân bám không đúng vị trí thường gặp. Điều này dẫn đến tình trạng: khi đi lại, các cơ cẳng chân co giãn sẽ đè ép động mạch vào xương, một mặt làm cho khẩu kính động mạch nhỏ lại, gây giảm lượng máu xuống phần dưới chân; mặt khác sang chấn lặp đi lặp lại trên động mạch sẽ làm cho nó bị xơ hóa, viêm hẹp dần và cuối cùng bị tắc nghẽn hoàn toàn.

Khi đứng yên hoặc đi lại một đoạn ngắn, bệnh nhân thường không có triệu chứng. Nhưng khi đôi chân thực hiện các động tác gắng sức, cần nhiều máu nuôi xuống phần cẳng chân, chẳng hạn như đi một đoạn xa, chạy bộ, leo cầu thang... sẽ xuất hiện tình trạng mỏi chân hay đau căng cứng bắp chân làm cho người bệnh không thể đi tiếp.

Chẩn đoán Hội chứng bẫy động mạch khoeo như thế nào?

Bệnh nhân được chẩn đoán PAES nếu xảy ra một trong các tình trạng sau:

• Bất thường trong giải phẫu động mạch khoeo và cấu trúc cơ gân xung quanh
• Phì đại cấu trúc cơ gân vùng khoeo
• Chèn ép động mạch thường xuyên trong quá trình tập luyện. 

Bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm chẩn đoán để do lượng máu chảy qua đầu gối, cẳng chân và bàn chân, bao gồm:

• Áp lực cánh tay và cổ chân với bài tập thể dục - Đo áp lực máu ở tay và chân trước và sau khi tập thể dục
• Siêu âm Duplex - Sử dụng sóng âm thanh để kiểm tra hình ảnh động mạch và đo lưu lượng máu
• Chụp cắt lớp vi tính (CTA) - Loại chụp CT sử dụng thuốc nhuộm để tìm các khu vực quanh đầu gối với lưu lượng máu kém hoặc động mạch bị thu hẹp
• Phép cộng hưởng từ (MRA) - Thí nghiệm bằng từ trường và xung năng lượng sóng vô tuyến để thu được hình ảnh các dây chằng cơ và các mạch máu bên trong cơ thể

Điều trị Hội chứng bẫy động mạch khoeo 

Do là một hội chứng khó chẩn đoán nên khả năng tự phát hiện bệnh là không thể. Ở những người trẻ tuổi, nếu có biểu hiện đau cách hồi ở chân, đau chân khi chạy bộ nên đến bác sĩ chuyên khoa mạch máu khám.

Nếu nghi ngờ bệnh trên, các bác sĩ sẽ siêu âm chẩn đoán ở 2 tư thế: tư thế thả lỏng chân và tư thế làm co các cân cơ cẳng chân ở vùng khoeo. Ở tư thế thả lỏng chân, các động mạch bình thường, nhưng khi người bệnh co các cơ cẳng chân, dòng máu động mạch xuống phần xa của chân sẽ giảm đáng kể hay bị gián đoạn hoàn toàn.

Sau đó, các phương tiện chẩn đoán khác sẽ được thực hiện tiếp theo nhằm phát hiện các cấu trúc giải phẫu bất thường vùng khoeo gây nên chèn ép động mạch và phác thảo một phương án điều trị phù hợp với từng loại bất thường được phát hiện.

Bất thường về giải phẫu vùng khoeo gây hội chứng này được chia làm nhiều thể khác nhau. Việc điều trị cũng theo đó mà thay đổi cho phù hợp. Nguyên tắc chung là giải phóng sự chèn ép của động mạch bằng phẫu thuật và phục hồi lưu thông động mạch nếu như động mạch khoeo bị tắc.

Nếu được phát hiện sớm ở giai đoạn động mạch chưa bị tổn thương, việc điều trị đơn giản là cắt bỏ gân cơ, cơ hay dây chằng bất thường gây chèn ép động mạch. Ở giai đoạn muộn, việc điều trị sẽ phức tạp hơn với việc tái tạo lại động mạch bị tắc hẹp bằng phẫu thuật.