Hiếm muộn

Tổng quan bệnh hiếm muộn

Tần suất hiếm muộn nguyên nhân do vợ và chồng là tương đương nhau. Theo số liệu thống kê, nguyên nhân do vợ chiếm 30-40%, do chồng chiếm 30%, do cả vợ và chồng chiếm 15-30% và có khoảng 10% hiếm muộn không rõ nguyên nhân.

Hiếm muộn chia ra làm hai loại sau:

• Hiếm muộn nguyên phát chỉ một cặp vợ chồng chưa có thai lần nào.
• Hiếm muộn thứ phát chỉ những cặp vợ chồng đã có thai ít nhất một lần, nay muốn sinh con nhưng không thể có thai được.

Triệu chứng, biểu hiện hiếm muộn

Những dấu hiệu hiếm muộn chủ yếu ở nữ giới

• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Là tác nhân khiến cơ thể bạn sản xuất quá nhiều lượng insulin và các hormon nam, gây giảm lượng hormon nữ, estrogen cần thiết để kích thích trứng chín và thụ tinh được. Hệ quả là những quả trứng không thể chín sẽ biến thành những nang nhỏ gọi là u nang. Và chính những u nang đó đóng vai trò 'tín hiệu' thông báo khả năng vô sinh – hiếm muộn ở bạn là rất cao.
• Mất cân bằng về hormon: Dẫn tới những tác động không tưởng đến chu kỳ kinh nguyệt, quá trình rụng trứng của người phụ nữ. Ở nữ giới, sự mất cân bằng nói trên biểu hiện ở sự tăng cường kích thích tố nam (hormon nam). Đây cũng được nhìn nhận là dấu hiệu ban đầu của chứng vô sinh – hiếm muộn.
• Những khiếm khuyết thuộc về cấu trúc: Có thể là buồng trứng của người phụ nữ bị xoắn, xuất hiện nang buồng trứng hoặc buồng trứng nằm sai vị trí. Lúc này, khả năng tinh trùng của đối tác đến gặp trứng và thụ tinh được là rất khó. Vô sinh – hiếm muộn dễ xảy ra.
• Chu kỳ kinh nguyệt bất thường: Là một trong những dấu hiệu điển hình nhất mà bạn cần phải chú ý bởi nó có thể bắt đầu cho nhiều căn bệnh nguy hiểm như u tử cung, hội chứng buồng trứng đa nang hay lạc nội mạc tử cung... đồng thời tác động xấu tới các cơ quan tái sản xuất của cơ thể, dẫn đến chứng vô sinh – hiếm muộn.
• Chỉ số BMI không ổn định: Đôi khi, việc bạn quá gầy hoặc quá béo sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới khả năng sinh sản của bạn. Điều này được lý giải là phụ nữ 'thiếu cân' thường không đủ chất dinh dưỡng cần thiết để nuôi dưỡng cơ thể và thai nhi trong suốt quá trình mang thai. Còn với những người 'thừa cân', ngay trong cơ thể họ đã diễn ra sự mất cân bằng đáng kể về số lượng hormon, gây nên hiện tượng thiếu estrogen để sản sinh ra những quả trứng 'tốt' phục vụ sinh sản.
• Sảy thai: Nếu thai nhi của bạn bị sảy khi chưa đầy 140 ngày kể từ thời điểm thụ thai, gọi là hiện tượng sảy thai. Các nghiên cứu chỉ ra rằng gần 30% phụ nữ từng bị sảy thai hoặc sảy thai liên tiếp 3 lần có khả năng bị vô sinh – hiếm muộn.
• Các dấu hiệu khác: Chẳng hạn như mắc bệnh viêm nhiễm vùng chậu, u xơ tử cung, chứng hẹp cổ tử cung, các bệnh lây qua đường tình dục… cũng giúp bạn nhận biết mình có thể mắc chứng vô sinh – hiếm muộn hay không.

Thêm vào đó, các nhân tố văn hóa và bản năng; vấn đề nội tiết tố; hành vi bất thường của từng cá nhân khi quan hệ tình dục; sang chấn tinh thần, lãnh cảm; suy dinh dưỡng, thường xuyên sử dụng thực phẩm không có lợi cho sức khỏe; hút thuốc, uống rượu nhiều hay tình trạng sức khỏe hiện tại chính là những dấu hiệu gián tiếp ảnh hưởng tới việc mang thai của bạn.

Dấu hiệu nhận biết hiếm muộn ở nam giới

Dấu hiệu tại bộ phận sinh dục
Giống như chị em phụ nữ, thông thường, vô sinh - hiếm muộn ở 'cánh mày râu' cũng xuất phát từ những dấu hiệu tại bộ phận sinh dục mà tiêu biểu là tinh trùng bên trong và dương vật bên ngoài. Những dấu hiệu ấy có thể trực tiếp báo hiệu chứng bệnh này hoặc dẫn đến nhiều bệnh khác gây nên vô sinh, hiếm muộn ở nam giới. Cụ thể là:

• Có tổn thương nhưng không đau ở thân hay đầu dương vật: Đây rất dễ là những u sùi, giang mai hay một hình thái của ung thư.
• Sưng đau ở bìu: Có thể do viêm mào tinh hoàn hay xoắn tinh hoàn.
• Tiết dịch màu vàng nhạt hay hơi xanh ở đầu dương vật: Là dấu hiệu của bệnh lây truyền qua đường tình dục hay nhiễm khuẩn niêm mạc quy đầu, viêm niệu đạo.
• Đi tiểu có cảm giác nóng rát: Triệu chứng viêm bàng quang hay niêm mạc niệu đạo, viêm niệu đạo.
• Toàn bộ quy đầu đau và sưng: Có thể do nhiễm khuẩn quy đầu.
• Tinh dịch có lẫn máu hoặc đau khi xuất tinh: Khả năng bị viêm tiền liệt tuyến, viêm hay nhiễm khuẩn túi tinh.
• Khi giao hợp có cảm giác đau: Xuất phát từ nhiều nguyên nhân như dị ứng với phương tiện tránh thai (thuốc diệt tinh trùng, màng ngăn...), viêm tuyến tiền liệt hay nhiễm khuẩn.
• Đau nhiều ở tinh hoàn mà không do chấn thương: Có thể do viêm mào tinh hoàn thể nặng hoặc xoắn tinh hoàn, khiến bộ phận này không có máu đến nuôi dưỡng.
• Đau nhẹ quanh tinh hoàn: Dễ mắc viêm mào tinh hoàn thể nhẹ.
• Một tinh hoàn có cục nhỏ, rắn, không đau: Nên đề phòng ung thư tinh hoàn hoặc một tổn thương lành tính ở đường dẫn tinh.
• Bìu sưng to và mềm ở một hay cả hai bên: Có thể do giãn tĩnh mạch ở bìu.
• Bìu to tròn, căng như quả bóng, có nước ở tinh mạc: Nếu có một nang nhỏ thì có thể là do viêm mào tinh hoàn.
• Sưng to nhưng mềm ở phía trên tinh hoàn và càng to hơn khi hoạt động, khi nâng vác vật nặng hay khi ho: Có thể là thoát vị bẹn, do có một quai ruột chui vào bìu.
• Không có tinh trùng, tinh trùng quá ít, tinh trùng di động yếu, tinh trùng bị dị dạng.
• Bị bất lực, suy tuyến sinh dục nam (là trường hợp mà tinh hoàn không phát triển bình thường), xuất tinh sớm hay xuất tinh ngược dòng (tinh dịch không được phóng ra ngoài, mà chảy ngược vào bàng quang, sau đó được đi tiểu ra ngoài).
• Do yếu tố di truyền làm suy yếu khả năng sản xuất tinh dịch như hội chứng Down.
• Tinh hoàn xoắn (là trường hợp mà máu cung cấp cho tinh hoàn bị chặn lại) hay tinh hoàn không nằm đúng vị trí (đây là trường hợp mà tinh hoàn không nằm trong bìu).
• Nguyên nhân tâm lý có thể gây nên các vấn đề về cương dương và xuất tinh.
• Tất cả những dấu hiệu trên đều dễ biến thành nguy cơ khiến nam giới mắc chứng vô sinh - hiếm muộn.

Dấu hiệu tại các bộ phận khác trên cơ thể
Một 'kênh' dấu hiệu không thể thiếu cho bạn biết mình có thể bị vô sinh, hiếm muộn chính là những biểu hiện ở các bộ phận khác trên cơ thể bạn, chẳng hạn như thường xuyên rụng tóc; béo bụng và vùng quanh bụng; tăng cân nhanh; da khô và nhăn nheo; suy giảm sinh lực ở các mức độ riêng biệt (nhất là thiếu ham muốn và sức sống trong 'chuyện ấy'); stress trầm trọng, tinh thần khủng hoảng hay luôn có cảm giác lo lắng không yên; gặp các vấn đề về cương cứng của dương vật; ra nhiều mồ hôi và xuất hiện nhiều nốt đỏ nóng ran; chuyển động thiếu linh hoạt…
Ngoài ra, còn một số nguyên nhân khác nữa cũng báo hiệu chứng vô sinh, hiếm muộn. Đó là trường hợp bạn đang mắc bệnh gan, bệnh thận, thiếu tế bào máu hình liềm, các bệnh ở cơ quan sinh dục (như giang mai, lậu, sùi mào gà hay mụn giộp…), nhiễm trùng ở cơ quan sinh sản như viêm tuyến tiền liệt hay viêm mào tinh hoàn, các bệnh truyền nhiễm, bệnh quai bị, bệnh do ảnh hưởng của môi trường và hoàn cảnh sinh sống…
Nếu có dấu hiệu bất ổn, bạn hãy đi khám tại cơ sở chuyên khoa uy tín! Đừng vội đổ lỗi cho nhau, ảnh hưởng xấu đến hạnh phúc gia đình.

Nguyên nhân hiếm muộn

Nguyên nhân thường gặp do chồng

• Bất thường chất lượng và số lượng tinh trùng
• Thiếu hụt nội tiết do suy tuyến sinh dục
• Xuất tinh sớm
• Xuất tinh ngược dòng
• Nghiện thuốc lá hay rượu

Nguyên nhân thường gặp do vợ

• Tổn thương vòi trứng
• Nhiễm trùng vùng chậu
• Dinh dưỡng kém
• Tuổi lớn
• Rối loạn rụng trứng hay không rụng trứng
• Lạc nội mạc tử cung
• Khối u buồng trứng
• Khả năng có thai của một cặp vợ chồng khỏe mạnh, dưới 30 tuổi và quan hệ tình dục thường xuyên khoảng 2-3 lần/tuần là 20-25% mỗi tháng. Phần lớn các cặp vợ chồng sẽ có thai trong vòng 1 năm đầu khi không sử dụng biện pháp ngừa thai.

Các yếu tố nguy cơ hiếm muộn

Có rất nhiều yếu tố có thể gây ra hiếm muộn và sau đây là 11 yếu tố:

• Tuổi. Sau khoảng 32 tuổi, khả năng sinh sản của nữ giới bắt đầu giảm mạnh. Khả năng sinh sản của nam giới suy giảm sau độ tuổi 40.
• Hút thuốc lá. Thuốc lá có hại cho sức khỏe của bạn về mọi mặt. Cả nam giới và nữ giới hút thuốc lá đều có tỷ lệ hiếm muộn cao. Tác dụng của các phương pháp điều trị hiếm muộn có thể giảm xuống do hút thuốc lá. Tỷ lệ sảy thai cũng cao hơn ở những người phụ nữ hút thuốc lá.
• Thức uống có cồn. Bất kỳ thức uống có cồn nào cũng có ảnh hưởng xấu đến sự mang thai của phụ nữ và lạm dụng rượu bia có thể làm giảm khả năng sinh sản ở nam giới. Tuy nhiên, uống rượu bia một cách điều độ không làm giảm khả năng sinh sản của hầu hết nam giới, trừ những người bị loãng tinh trùng.
• Thừa cân, béo phì. Thói quen ngồi nhiều dẫn tới thừa cân, béo phì và thừa cân, béo phì đã được chứng minh là một trong những nguyên nhân chính dẫn tới hiếm muộn ở nữ giới. Nam giới bị béo phì cũng có nguy cơ bị tinh trùng không bình thường. Ngoài ra, béo phì cũng là nguyên nhân chính gây nên bệnh tiểu đường.
• Gầy, thiếu cân. Cũng giống như thừa cân, béo phì thì quá gầy hoặc thiếu cân cũng có thể dẫn tới các vấn đề về khả năng sinh sản.
• Ăn chay. Một chế độ ăn chay nghiêm ngặt phải đảm bảo đủ vitamin và muối khoáng như sắt, axít folic, kẽm, và vitamin B12. Nếu không, khả năng sinh sản sẽ bị ảnh hưởng.
• Tập luyện quá nhiều. Tập luyện quá 7 giờ/ngày có thể gây ra các vấn đề về rụng trứng của phụ nữ.
• Không tập luyện. Lối sống ngồi nhiều có quan hệ với khả năng sinh sản kém ở cả nam giới và nữ giới.
• Các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Vi khuẩn Chlamydia có thể gây ra sẹo ở ống dẫn trứng và gây ra hiếm muộn. Các bệnh lây truyền qua đường tình dục cũng có thể gây ra hiếm muộn.
• Tiếp xúc với các chất hóa học. Hãy cẩn thận với các loại thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ và các dung môi có thể hòa tan. Các chất này có liên quan đến tình trạng hiếm muộn ở cả nam và nữ.
• Căng thẳng tinh thần. Sự rụng trứng ở nữ giới và sản sinh tinh trùng ở nam giới có thể bị ảnh hưởng bởi vấn đề này.

Chẩn đoán bệnh hiếm muộn

Quy trình khám hiếm muộn

Bác sĩ sẽ chỉ định khám kiểm tra loại trừ cả vợ và chồng do vậy nên đi khám cả hai vợ chồng.

• Siêu âm và xét nghiệm máu (HIV, HBsAg, BW) 2 vợ chồng.
• Khi có kết quả xét nghiệm máu, nếu bình thường, chồng cần làm xét nghiệm tinh dịch đồ.
• Tái khám khi có đủ các kết quả xét nghiệm.
• Người vợ được chụp buồng tử cung vòi trứng (HSG) sau khi sạch kinh 2 ngày.
• Sau chụp HSG, người bệnh phải uống kháng sinh dự phòng nhiễm trùng.

Tùy theo kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ có hướng điều trị phù hợp: Hướng dẫn giao hợp tự nhiên, bơm tinh trùng vào buồng tử cung, thụ tinh trong ống nghiệm.
Bệnh nhân phải dùng thuốc đúng theo sự hướng dẫn của bác sĩ và nữ hộ sinh và đặc biệt lưu ý phải tái khám đúng hẹn thì mới có kết quả cao.

Hướng dẫn lấy tinh trùng

Lấy tinh trùng làm tinh dịch đồ là xét nghiệm bắt buộc đối với mọi cặp vợ chồng đến khám hiếm muộn, dù trước đó người chồng có thể đã có con chung hay con riêng.
Để thu được mẫu tinh trùng tốt nhất và phản ánh đúng nhất chất lượng tinh trùng, cần tuân theo các hướng dẫn cụ thể sau:

• Thời gian kiêng quan hệ: 3 - 5 ngày.
• Chuẩn bị trước khi lấy tinh trùng: tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng. Nhận 1 lọ vô trùng đặc biệt để đựng tinh trùng ở bàn nhận bệnh.
• Tiểu sạch, rửa tay, rửa bộ phận sinh dục trước khi lấy tinh trùng.
• Lấy tinh trùng tại phòng lấy tinh trùng của khoa: thực hiện bằng tay theo hướng dẫn của nhân viên y tế. Không dùng biện pháp giao hợp gián đoạn vì có thể gây thất thoát và nhiễm bẩn tinh trùng.
• Thu thập và bảo quản mẫu tinh trùng: sau khi thu được toàn bộ tinh trùng, cần đậy kín nắp lọ và chuyển ngay đến phòng xét nghiệm.

Nếu lấy tinh trùng tại nhà, sau khi xuất tinh vào lọ, cần giữ ấm lọ ở nhiệt độ cơ thể bằng cách nắm trong lòng bàn tay (30-40 độ C) và chuyển ngay đến phòng xét nghiệm không quá 60 phút kể từ lúc xuất tinh.

Quy trình siêu âm noãn

• Bệnh nhân đi tiểu và ngồi chờ trước buồng siêu âm.
• Khi lên bàn siêu âm, người bệnh lấy 1 tờ giấy trải lên gối nằm. Đặt mông lên gối, đầu hướng phía trên.
• Sau khi siêu âm, người bệnh sẽ được hướng dẫn và lấy đơn thuốc hay giấy hẹn siêu âm cho lần sau.

Quy trình bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI)

• IUI thường được thực hiện trong các trường hợp như: Rối loạn phóng noãn, tinh trùng ít hoặc yếu nhẹ, không rõ nguyên nhân.
• Bệnh nhân được kích thích buồng trứng bằng thuốc vào ngày thứ 2 - 3 của vòng kinh và theo dõi sự phát triển nang noãn bằng siêu âm đầu dò âm đạo. Tùy theo đáp ứng của thuốc mà bệnh nhân được hẹn đến siêu âm lần nữa và điều chỉnh lượng thuốc phù hợp.
• Khi trứng đủ trưởng thành, bệnh nhân sẽ được tiêm thuốc gây kích thích rụng trứng và phải tiêm thuốc đúng giờ.
• Bơm tinh trùng IUI là một thủ thuật nhẹ nhàng, bệnh nhân không nên quá căng thẳng để đạt kết quả tốt. Sau bơm, bệnh nhân nằm lót gối dưới mông 15 phút.
• Sau bơm tinh trùng vẫn có thể 'quan hệ' vợ chồng bình thường, nhưng tránh làm việc nặng. Sau bơm tinh trùng 14 ngày, bệnh nhân nên đến bệnh viện thử thai (HCG định lượng) hoặc thử que (Quickstick) tại nhà và báo kết quả cho bác sĩ điều trị.
• Trong thời gian 14 ngày sau khi thực hiện IUI, nếu thấy căng đau vùng bụng dưới, bụng to lên, cảm giác khó chịu, bệnh nhân phải đến khám tại bệnh viện sản khoa.

Phòng ngừa hiếm muộn

Đối với nam giới

• Ở nam giới, có một số bệnh thường dẫn đến biến chứng vô sinh như: Bệnh viêm tuyến tiền liệt, bệnh quai bị… Vì vậy, để phòng tránh các biến chứng từ các bệnh này thì cần phải tiêm vắc xin phòng dịch, duy trì thói quen vệ sinh sạch sẽ, nhằm ngăn ngừa các căn bệnh truyền nhiễm có hại đến khả năng sinh sản. Nếu bị mắc bệnh thì phải chú ý tuân theo các chỉ dẫn của bác sỹ, tránh để bệnh dẫn đến biến chứng, trường hợp không may đã xảy ra biến chứng thì phải kịp thời đến bệnh viện để khám và điều trị.
• Điều trị sớm các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Thực hiện an toàn tình dục để tránh các bệnh lây truyền qua quan hệ tình dục.
• Thường xuyên kiểm tra tổng quát để sớm phát hiện các dấu hiệu hay điều gì bất thường.
• Theo dõi kỹ bệnh tiểu đường hay sự giảm hoạt động của tuyến giáp (là một tuyến nội tiết quan trọng điều hoà nhiều chuyển hoá của cơ thể).

Ngoài ra, bạn cũng cần chú ý đến những vấn đề sau:
Chế độ ăn uống hợp lí
Ăn uống hợp lý và có chế độ dinh dưỡng phù hợp sẽ tăng cường 'nam tính' cho đàn ông: Bổ sung kẽm, đồng… là các yếu tố vô cùng cần thiết để tăng nồng độ testosterone trong cơ thể, bổ sung cả chất và lượng cho tinh trùng. Ngoài ra, các loại vitamin (C, E…) giúp ngăn chặn tình trạng đóng cục tinh trùng, đảm bảo sức khỏe cho các tinh binh.
Để tăng cường chất và lượng cho các 'tinh binh', bạn có thể bổ sung vào bữa ăn của mình các món ăn sau: Các món ăn chế biến từ sò, ốc, cá, thịt, ngũ cốc… Đồng thời, có chế độ ăn cung cấp đủ lượng axít folic có trong gan động vật, men bia, các loại rau lá xanh (bông cải xanh, măng tây, rau diếp, bầu bí), đậu, ngũ cốc, thịt, sữa, trái cây (chanh, cam, quýt, chuối, dưa) và các chế phẩm của sữa như sữa chua, chè…Đặc biệt, bạn nên uống nhiều nước để cung cấp đủ lượng nước cho cơ thể.
Tránh sử dụng các chất kích thích
Bạn không nên chủ quan với các tác nhân gây ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng như: Thuốc lá, rượu, ma tuý.. Thuốc lá làm suy giảm lượng tinh trùng. Rượu gây suy yếu tinh trùng, giảm cường độ của phản xạ xuất tinh, làm cho tinh trùng không thể đi sâu vào âm đạo, khó có khả năng thụ thai. Thêm nữa, nam giới sử dụng các chất kích thích này nhiều gây nên tỉ lệ sảy thai cho các bà mẹ cao hơn. Vì thế, nếu không muốn gặp phải nguy cơ vô sinh thì bạn nên tránh sử dụng các chất kích thích đó.
Đảm bảo môi trường sinh hoạt trong lành
Cần tránh những môi trường độc hại: Thuốc trừ sâu, hóa chất, môi trường có nhiều sóng điện tử… làm ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.
Những người làm việc ở môi trường có nhiều độ cao, nhiều chất độc hại như hầm lò, X-quang… hay thường xuyên tiếp xúc với sóng ăng ten, điện thoại di động… thì cần phải nghiêm túc thực hiện thao tác làm việc theo chế độ bảo hộ lao động, nên thường xuyên khám sức khoẻ sinh sản và thực hiện theo chỉ dẫn của bác sĩ để chăm sóc sức khoẻ sinh sản cho bản thân.
Giữ mát cơ quan sinh dục
Tinh trùng rất nhạy cảm với nhiệt độ. Nhiệt độ càng cao, số lượng tinh trùng khỏe mạnh càng giảm. Vì vậy, bạn không nên đi xe trong thời gian đạp quá lâu; không tắm và ngâm mình trong dòng nước quá nóng; không mặc quần sịp, quần bò bó sát, tránh ngồi lâu một chỗ…
Thậm chí, phòng ngủ của bạn cũng không nên quá kín gió, nóng bức và tốt nhất là thường xuyên mở máy lạnh, duy trì nhiệt độ mát mẻ. Khi chọn quần, bạn nên chọn loại vải thoáng mát như vải cotton, đặc biệt là quần lót nam giới. Quần áo mới lấy ở hiệu giặt là về không nên mặc ngay, vì bột giặt ngâm quần áo sẽ ảnh hưởng đến chức năng tình dục của nam giới. Ngoài ra, bạn cũng cần bảo vệ tinh hoàn của mình khi tham gia các hoạt động thể thao.
Đối với chuyện chăn gối
Tích lũy tinh trùng: Người chồng cần tinh trùng cho ngày người phụ nữ rụng trứng. Tích lũy tinh trùng càng nhiều thì khả năng thụ thai càng lớn. Cụ thể, bạn có thể ngừng quan hệ tình dục trong vài ngày trước ngày người vợ trụng trứng.
Tung quân đúng lúc:Trong giai đoạn rụng trứng, tăng cường mật độ quan hệ tình dục, ít nhất 1 lần/ngày, liên tục trong 3 ngày. Nếu bạn không theo dõi được ngày rụng trứng thì hãy quan hệ ít nhất 1 lần/ngày, liên tục từ ngày thứ 8 đến ngày thứ 20 (tính từ ngày đầu tiên thấy kinh).
Bạn cần lưu ý là: Tinh trùng chỉ sống được 3 ngày trong cơ thể người phụ nữ. Với mật độ quan hệ dày như vậy sẽ giúp nâng cao cơ hội tinh trùng gặp được trứng để thụ tinh.
Yếu tố tâm lý trong đời sống vợ chồng cũng có ảnh hưởng lớn đến chuyện hiếm muộn. Vợ chồng nên tránh những xung đột ảnh hưởng đến tinh thần và chuyện chăn gối. Khi có khó khăn trong đời sống, cả hai vợ chồng cùng bàn bạc để tìm hướng giải quyết, đặc biệt là các vấn đề về xuất tinh sớm, liệt dương.