Động mạch ngoại vi

Giới thiệu chung về bệnh động mạch ngoại vi

Bệnh động mạch ngoại vi, trong đó đại đa số xảy ra ở chi dưới là tình trạng hẹp-tắc lòng mạch do vữa xơ động mạch hoặc viêm nội mạc động mạch.
Theo thống kê có khoảng 27 triệu người ở Bắc Mỹ và Châu Âu mắc bệnh động mạch ngoại vi. Ở những quốc gia phát triển, ước lượng có 16% dân số ở độ tuổi từ 55 tuổi trở lên bị mắc chứng bệnh này. Tuy nhiên, phần lớn những người mắc bệnh động mạch ngoại vi không tự phát hiện được mình mắc bệnh này bởi vì họ không cảm thấy đau, không cảm thấy khó chịu hay có dấu hiệu thực thể nào.
Bệnh động mạch ngoại vi không chỉ là bệnh lý ở vị trí tay hay chân mà còn là dấu hiệu báo trước những nguy cơ cao về vấn đề sức khỏe trong tương lai, như là cơn đau tim và đột quỵ. Một số yếu tố nguy cơ bao gồm : hút thuốc lá, tiểu đường, tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa mỡ, ít vận động, béo phì…

Triệu chứng, biểu hiện của bệnh động mạch ngoại vi

Triệu chứng bệnh động mạch ngoại vi

• Đau chuột rút ở đùi, hông hoặc cơ bắp chân sau khi hoạt động, như đi bộ hoặc leo cầu thang.
• Chân bị tê hoặc yếu.
• Lạnh ở chân thấp hoặc bàn chân, đặc biệt là khi so sánh với chân kia.
• Đau ngón chân, bàn chân hoặc vết thương chân không sẽ chữa lành.
• Sự thay đổi màu sắc của chân.
• Rụng lông chân hoặc lông chân mọc chậm hơn.
• Chậm phát triển móng chân.
• Da chân sáng bóng.
• Không có mạch hoặc mạch yếu ở chân hoặc bàn chân.
• Rối loạn cương dương ở nam giới.

Nếu bệnh động mạch ngoại vi tiến triển, đau đớn thậm chí có thể xảy ra khi đang nghỉ hoặc khi nằm xuống (đau do thiếu máu cục bộ khi nghỉ). Nó có thể đủ mạnh để phá vỡ giấc ngủ. Treo chân trên cạnh giường hoặc đi bộ quanh phòng có thể tạm thời làm giảm cơn đau.

Đến gặp bác sĩ khi

Nếu có đau chân, tê hay các triệu chứng khác, không nên coi chúng như là một điều bình thường của tuổi già. Gọi cho bác sĩ để hẹn đến khám.
Ngay cả khi không có triệu chứng của bệnh động mạch ngoại vi, có thể cần phải được kiểm tra nếu là:

• Trên 70 tuổi.
• Trên 50 tuổi và có tiền sử bệnh tiểu đường hoặc hút thuốc lá.
• Dưới 50 tuổi nhưng bị bệnh tiểu đường và các nguy cơ yếu tố bệnh động mạch khác, chẳng hạn như béo phì hoặc cao huyết áp.

Nguyên nhân gây bệnh động mạch ngoại vi

Giống như chứng xơ vữa động mạch, bệnh động mạch ngoại vi do sự tích tụ mỡ – còn gọi là mảng bám trong động mạch gây ra.
Các động mạch bị tắc ngăn không cho máu giàu ôxy đến nuôi cơ khi cơ cần nó nhất. Việc thiếu hụt ôxy gây đau đớn. Bệnh động mạch ngoại vi có thể làm tăng nguy cơ cơn đau tim và đột quị. Nhưng tin tốt lành là bệnh động mạch ngoại vi có thể được chẩn đoán và điều trị dễ dàng.
Với cơn đau hạn chế vận động, bệnh nhân dần dần chuyển từ lối sống năng động sang lối sống ít vận động. Kết quả của lối sống này là lười vận động và giảm tuổi thọ do tăng nguy cơ huyết áp cao, cơn đau tim và đột quị.
Nguyên nhân thông thường nhất dẫn đến bệnh động mạch ngoại vi là sự tắc nghẽn ở động mạch (còn gọi là chứng xơ vữa động mạch).
Lâu dần, sự tắc nghẽn này tạo nên những mảng mô cứng ở động mạch chân, sự tắc nghẽn từng bước làm giảm lượng máu giàu ôxy từ tim dẫn đến cơ chân và da.

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh động mạch ngoại vi

Một số tác nhân khiến nguy cơ mắc bệnh động mạch ngoại vi tăng cao.

Yếu tố nguy cơ bệnh lý động mạch ngoại vi không kiểm soát được:

• Cao tuổi (cứ 5 bệnh nhân trên 65 tuổi thì có khoảng 1 bệnh nhân mắc bệnh mạch máu ngoại biên có triệu chứng hoặc không triệu chứng)
• Tiền sử gia đình và cá nhân có bệnh động mạch ngoại vi, bệnh mạch vành hoặc tai biến mạch máu não.

Yếu tố nguy cơ bệnh động mạch ngoại vi có thể thay đổi được:

• Hút thuốc lá (bạn có thể ngưng hút thuốc lá). Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ chính của bệnh động mạch ngoại vi, người hút thuốc lá thì nguy cơ mắc bệnh động mạch ngoại vi tăng 4-5 lần so với người không hút.
• Béo phì (bạn có thể giảm cân). Khi một người có chỉ số BMI ≥ 25 thì cho dù họ không có yếu tố nguy cơ nào khác cũng có nguy cơ hình thành bệnh lý tim mạch và đột quị chỉ do béo phì.
• Đái tháo đường (bạn có thể kiểm soáy mức đường huyết). Đái tháo đường làm bạn rất dễ hình thành và phát triển bệnh động mạch ngoại vi và các bệnh lý tim mạch khác. Việc kiểm soát đường huyết tốt làm giảm đáng kể nguy cơ biến chứng mạch máu của đái tháo đường.
• Ít vận động thể lực (bạn có thể đi lại và tập thể dục). Khi hoạt động đi lại, tập thể dục nhiều hơn có thể giúp những người mắc bệnh động mạch ngoại vi đi lại xa hơn mà không đau và giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ.
• Cholesterol máu cao (bạn có thể điều chỉnh được mức cholesterol trong máu). Cholesterol trong máu cao làm gia tăng hình thành mảng xơ vữa động mạch, đó là yếu tố sẽ làm giảm máu nuôi các vùng cơ thể.
• Tăng huyết áp (bạn có thể điều chỉnh huyết áp của mình).Tăng huyết áp được mệnh danh là “kẻ giết người thầm lặng” bởi vì cái chết xảy ra đôi khi không có một triệu chứng báo hiệu. Khi bạn có yếu tố nguy cơ mắc bệnh động mạch ngoại vi (đặc biệt là hút thuốc lá, đái tháo đường) thậm chí bạn không có triệu chứng, bạn vẫn nên gặp bác sĩ để được tư vấn và kiểm tra bệnh động mạch ngoại vi.

 

Chẩn đoán bệnh động mạch ngoại vi

Khám nghiệm. Bác sĩ có thể tìm thấy dấu hiệu của bệnh động mạch ngoại vi khi khám thực thể, chẳng hạn như không có hoặc mạch yếu ở một vùng hẹp của động mạch, âm thanh trong động mạch có thể được nghe bằng ống nghe, bằng chứng của vết thương chậm lành tại vùng này, nơi lưu lượng máu bị hạn chế, và giảm áp lực máu ở chi bị ảnh hưởng.
Chỉ số mắt cá chân, cánh tay. Đây là một xét nghiệm thường được dùng để chẩn đoán bệnh động mạch ngoại vi. Nó so sánh huyết áp ở mắt cá chân với huyết áp ở cánh tay.
Để đo được huyết áp, bác sĩ sử dụng một loại đo huyết áp thường xuyên và một thiết bị siêu âm đặc biệt để đánh giá huyết áp và lưu lượng máu. Có thể đi bộ trên máy chạy bộ và đọc chỉ số trước và ngay sau khi tập thể dục để biết được mức độ nghiêm trọng của các động mạch bị thu hẹp trong thời gian đi bộ.
Siêu âm. Siêu âm đặc biệt, chẳng hạn như siêu âm Doppler có thể giúp bác sĩ đánh giá lưu lượng máu qua các mạch máu và xác định các động mạch thu hẹp hoặc bị chặn.
Chụp động mạch. Bằng cách tiêm một chất nhuộm màu vào mạch máu, xét nghiệm này cho phép bác sĩ xem lưu lượng máu qua động mạch. Bác sĩ có thể theo dõi dòng chảy của các chất liệu tương phản, sử dụng kỹ thuật hình ảnh như Xquang hoặc các thủ thuật được gọi là chụp cộng hưởng từ (MRA) hoặc chụp cắt lớp vi tính (CTA).
Chụp động mạch qua catheter là một thủ thuật xâm lấn hơn, dưới hướng dẫn của một ống thông qua động mạch ở háng đến khu vực bị tổn thương và tiêm chất nhuộm màu vào. Mặc dù xâm lấn, xét nghiệm này cho phép chụp động mạch đồng thời chẩn đoán và điều trị - tìm kiếm diện tích thu hẹp của các mạch máu và sau đó mở rộng nó bằng thủ thuật nong mạch, điều trị thuốc để cải thiện lưu lượng máu.
Xét nghiệm máu. Một mẫu máu có thể được sử dụng để đánh giá triglycerid, cholesterol và để kiểm tra bệnh tiểu đường.
 

Điều trị bệnh động mạch ngoại vi

Xử lý bệnh động mạch ngoại vi cụ thể bao gồm:

• Thay đổi lối sống: Bỏ hút thuốc; ăn uống hợp lý với thực đơn giàu chất xơ và ít cholesterol, chất béo và natri; năng tập thể dục.
• Xử lý các vấn đề sức khỏe liên quan khác như huyết áp cao, đái tháo đường hoặc cholesterol cao.
• Chăm sóc tốt cho da và chân, tránh nhiễm trùng và giảm nguy cơ biến chứng.
• Dùng thuốc: Thuốc có thể được kê toa để điều trị các chứng bệnh như huyết áp cao (thuốc hạ huyết áp) hoặc cholesterol cao.
• Can thiệp

Nhiều ca bệnh động mạch ngoại vi tiến triển có thể chữa được bằng thủ thuật can thiệp như tạo hình mạch (mở thông mạch máu bị tắc), tạo hình mạch đặt stent (đặt giá đỡ hỗ trợ mạch máu vừa thông vừa giữ nó ở tư thế mở) hoặc cắt bỏ khối tắc nghẽn.
Trong một số ca, các thủ thuật như phẫu thuật bắc cầu động mạch ngoại vi có thể được thực hiện nhằm dẫn lưu dòng máu đi vòng qua mạch máu tắc nghẽn.
Bất chấp việc chăm sóc y tế hiện áp dụng ở Singapore, vì một số lý do nhất định, bệnh động mạch ngoại vi vẫn còn 'không được chẩn đoán' vì phần lớn người bệnh không chịu làm kiểm tra huyết áp cánh tay và mắt cá thường xuyên.
Ở Mỹ, việc giáo dục nâng cao nhận thức rất được xem trọng, dẫn đến việc tăng số lượng các chuyên gia y tế tim mạch chuyên lo kiểm tra huyết áp mắt cá - cánh tay thường quy giúp phát hiện và điều trị sớm.
Mục tiêu của trị liệu là tăng cường cung cấp máu đến cơ cẳng chân, nhờ đó bệnh nhân có thể duy trì các hoạt động chức năng bình thường.
Khi bệnh nhân trở nên lười biếng suốt ngày dính chặt vào ghế sô - pha, sẽ rất khó khăn để bứng họ ra khỏi chỗ ngồi quen thuộc hàng ngày. Họ cần được giúp đỡ để luôn năng động và duy trì sức khỏe.

Phòng ngừa bệnh động mạch ngoại vi

Các phương pháp có thể áp dụng

• Bỏ thuốc lá nếu là người hút thuốc.
• Nếu bị tiểu đường, hãy kiểm soát đường huyết tốt.
• Tập thể dục thường xuyên. Mục tiêu là 30 phút, ít nhất 3 lần/tuần sau khi đã nhận được sự đồng ý của bác sĩ.
• Hạ cholesterol và mức huyết áp, nếu cần thiết.
• Ăn thức ăn có ít chất béo bão hòa.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh.