Siêu âm

Siêu âm là một kỹ thuật không gây đau sử dụng sóng âm để tạo ra hình ảnh của các cơ quan và các cấu trúc bên trong cơ thể. Đây là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh được sử dụng rất phổ biến. Vì sử dụng sóng siêu âm và không có bức xạ, kỹ thuật siêu âm được cho là vô hại. Siêu âm Doppler và Duplex được dùng để thấy mạch máu hoặc các dòng chảy trong cơ thể.

Lưu ý: Những thông tin dưới đây chỉ là hướng dẫn chung. Việc sắp xếp và cách thực hiện xét nghiệm có thể thay đổi tùy vào bệnh viện. Hãy làm theo các hướng dẫn của bác sĩ hoặc bệnh viện tại nơi bạn sống.

Siêu âm là gì?

Siêu âm là âm thanh có tần số cao mà bạn không thể nghe thấy, nhưng nó có thể được phóng ra và được phát hiện nhờ những máy đặc biệt.

Siêu âm có những đặc tính gì?

Sóng siêu âm di chuyển tự do qua dịch và các mô mềm trong cơ thể. Tuy nhiên, sóng siêu âm phản xạ trở lại (gọi là phản âm hay hồi âm) khi nó gặp một bề mặt đặc hơn. Ví dụ sóng siêu âm sẽ đi tự do qua máu trong buồng tim. Tuy nhiên khi nó đập vào van tim sẽ tạo ra rất nhiều phản âm. Một ví dụ khác là khi sóng siêu âm đi qua túi mật, nếu gặp một sỏi rắn, nó sẽ tạo phản âm rất mạnh.

Vì vậy, khi gặp các cấu trúc khác nhau với mật độ khác nhau trong cơ thể, sóng siêu âm sẽ tạo các phản âm với cường độ khác nhau. Dựa vào sự khác nhau này, máy siêu âm xây dựng và cho ra hình ảnh của các mô và cơ quan trong cơ thể.

Quy trình xét nghiệm bằng siêu âm diễn ra như thế nào?

Bạn nằm trên giường và kỹ thuật viên siêu âm sẽ đặt đầu dò trên da bạn tại bộ phận cơ thể cần được kiểm tra. Đầu dò hơi giống như một cây bút rất dày. Chất bôi trơn được đặt trên da bạn giúp đầu dò có thể tiếp xúc tốt với cơ thể. Đầu dò được nối với máy bởi dây truyền qua đó chuyển thông tin lên màn hình. Đầu dò phát ra các sóng siêu âm, xuyên qua da, đi vào cơ thể của bạn. Sau đó, các sóng siêu âm phản hồi lại từ các cấu trúc khác nhau trong cơ thể (phản âm) được thu bởi đầu dò, truyền qua dây và đi vào máy siêu âm. Chúng được hiển thị dưới dạng hình ảnh trên màn hình.

Hình ảnh này được cập nhật liên tục vì vậy siêu âm có thể cho thấy sự chuyển động của các cấu trúc. Ví dụ các van tim mở và đóng trong lúc siêu âm. Kỹ thuật viên siêu âm có thể di chuyển đầu dò trên bề mặt da để có những góc nhìn khác nhau.

Quy trình siêu âm không gây đau và có thể mất khoảng 15-45 phút, tuỳ thuộc vào các bộ phận cần được kiểm tra. Hình ảnh siêu âm có thể được lưu lại bằng từng hình chụp hoặc bằng video.

Xét nghiệm bằng siêu âm được dùng để làm gì?

Xét nghiệm bằng siêu âm được dùng trong nhiều tình huống. Phản âm có được từ các mô khác nhau trong cơ thể có thể giúp xác định được kích thước, hình dạng, cấu trúc và các bất thường.

Vì vậy, siêu âm có thể:

• Giúp theo dõi sự phát triển của một thai nhi và kiểm tra các bất thường. Siêu âm định kỳ cho phụ nữ mang thai.
• Phát hiện các bất thường cấu trúc tim cũng như các van tim.
• Giúp chẩn đoán các vấn đề về gan, túi mật (ví dụ như sỏi mật), tụy, tuyến giáp, hạch bạch huyết, buồng trứng, tinh hoàn, thận, bàng quang và tuyến vú. Ví dụ, siêu âm có thể giúp xác định các khối u bất thường là u dạng đặc hay dạng nang.
• Phát hiện bất thường (dị dạng) mạch máu (ví dụ như phình động mạch).

Một số kỹ thuật siêu âm đặc biệt

Trong một số trường hợp, hình ảnh thu được sẽ rõ ràng hơn nhờ vào đầu dò đặt trong cơ thể. Vì vậy, một đầu dò nhỏ có dây gắn với máy siêu âm có thể:

• Được nuốt vào thực quản. Điều này sẽ cho hình ảnh rõ ràng của tim vì nó nằm ngay trước thực quản.
• Được đặt trong âm đạo hoặc trực tràng cho hình ảnh vùng chậu và các cơ quan sinh dục rõ nét hơn.
• Giúp hướng dẫn phuẫu thuật viên trong quá trình phẫu thuật và các thao tác khác trong việc xác định các cấu trúc cơ thể.

Danh sách trên đây chưa phải là tất cả, và siêu âm còn có nhiều mục đích sử dụng khác nữa.

Siêu âm Doppler là gì?

Siêu âm Doppler ghi lại sóng âm thanh thu được từ vật thể chuyển động, chẳng hạn như tế bào máu, để đo tốc độ và những hình thái chuyển động của dòng chảy trong cơ thể.

Siêu âm Doppler được thực hiện như thế nào?

Khi một cấu trúc chuyển động thì phản âm thu được từ nó sẽ có những tần số khác nhau (gọi là hiệu ứng Doppler). Sự khác biệt về tần số có thể đo tốc độ của chuyển động.

Máu di chuyển trong động mạch và tĩnh mạch tạo ra những phản âm nhỏ, và điều này được sử dụng để đo vận tốc của những tế bào máu. Sóng âm thanh có thể được khuyếch đại bằng loa. Điều này cho phép kỹ thuật viên siêu âm lắng nghe dòng chảy của của máu để xác định liệu dòng chảy có bình thường hay không. Ví dụ, lắng nghe dòng chảy của máu trong tim của thai nhi trong quá trình siêu âm thai tiền sản thường quy, hoặc kiểm tra những tổn thương động mạch, tĩnh mạch sau chấn thương.

Sóng siêu âm cũng có thể được chuyển đổi thành hình ảnh có màu sắc trên màn hình, do đó dòng chảy có thể được nhìn thấy trong động mạch và tĩnh mạch (Doppler màu) hoặc trên biểu đồ biểu thị vận tốc dòng chảy.

Siêu âm Doppler được dùng để làm gì?

• Để nghe nhịp tim thai trong thai kỳ.
• Để kiểm tra dòng chảy mạch máu trong lòng động mạch hoặc tĩnh mạch cánh tay hoặc chân để giúp chẩn đoán những tình trạng dưới đây:
  • Huyết khối tĩnh mạch sâu (tình trạng có cục máu đông làm tắc tĩnh mạch sâu).
  • Các bệnh mạch máu ngoại vi (ví dụ hẹp, tắc động mạch ở tay, chân).
  • Tổn thương tĩnh mạch hoặc động mạch sau chấn thương.

Quy trình s iêu âm Doppler diễn ra như thế nào ?

Trong siêu âm thai, siêu âm Doppler được tiến hành tương tự như siêu âm thông thường (cơ bản). Đầu dò phủ gel được đặt trên da bụng tại vùng có tử cung của thai phụ (người đang mang thai). Đầu dò được kết nối với loa và kỹ thuật viên siêu âm sẽ lắng nghe dòng chảy của máu qua tim thai nhi.

Trong siêu âm cánh tay và chân, túi khí áp lực được đặt tại các vị trí đùi, bắp chân, mắt cá hoặc các điểm khác nhau dọc theo cánh tay. Miếng dán được đặt trên da trên các động mạch cần được kiểm tra. Hình ảnh được tạo ra khi đầu dò di chuyển qua từng khu vực.

Siêu âm Duplex là gì?

Siêu âm Duplex là một kỹ thuật đặc biệt kết hợp siêu âm cơ bản với siêu âm Doppler. Hình ảnh của một cấu trúc rắn được khảo sát – ví dụ, động mạch và máu chảy qua nó – được hiển thị trên màn hình. Các cấu trúc thường có màu xám và dòng máu thường có màu (Doppler màu).

Siêu âm Duplex được dùng để làm gì?

Siêu âm Duplex thường được sử dụng nhất để đánh giá lưu lượng máu trong những động mạch và tĩnh mạch khác nhau. Nó có thể giúp chẩn đoán các tình trạng sau đây:

• Dãn rộng động mạch chính ở vùng bụng (phình động mạch chủ bụng).
• Tắc nghẽn động mạch (thuyên tắc động mạch).
• Cục máu đông.
• Tắc nghẽn động mạch ở cổ (Thuyên tắc động mạch cảnh).
• Khảo sát thận và các mạch máu thận.
• Dãn tĩnh mạch.
• Suy van tĩnh mạch (tình trạng tĩnh mạch có vấn đề trong việc đưa máu trở về tim).

Quy trình s iêu âm Duplex diễn ra như thế nào ?

Kỹ thuật này rất giống với siêu âm thông thường. Một đầu dò phủ gel được đặt trên khu vực cần được kiểm tra. Hình ảnh của các tạng đặc và dòng máu chảy qua nó được nhìn thấy trên màn hình.

Tôi nên làm gì để chuẩn bị cho xét nghiệm siêu âm?

Thông thường bạn không cần chuẩn bị gì đặc biệt cả. Hãy tiếp tục dùng thuốc hàng ngày, ăn uống bình thường trước và sau khi kiểm tra trừ khi có hướng dẫn khác từ bác sĩ. Ví dụ:

• Nếu là siêu âm bụng, bạn có thể được yêu cầu ăn ít chất xơ trong khoảng một ngày trước khi siêu âm (để giảm thiểu khí, hơi trong đường ruột).
• Bạn có thể được yêu cầu không ăn gì vài giờ trước khi siêu âm bụng.
• Đối với siêu âm khảo sát ruột già, bạn có thể cần uống thuốc xổ.
• Để siêu âm bàng quang hoặc vùng chậu, bạn có thể được yêu cầu uống nước trước để đảm bảo bàng quang căng đầy.

Bạn sẽ được hướng dẫn cụ thể những điều cần làm trước xét nghiệm siêu âm.

Xét nghiệm bằng siêu âm có tác dụng phụ hoặc biến chứng gì không?

Siêu âm là an toàn và không gây đau. Không giống như chụp X-quang và các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh khác, siêu âm không sử dụng bức xạ. Người ta không tìm thấy bất kỳ vấn đề hay biến chứng nào do siêu âm.

Tài liệu tham khảo

http://www.patient.co.uk/health/ultrasound-scan