Những điều cần biết về chứng rối loạn hoang tưởng

Rối loạn hoang tưởng là tình trạng người bệnh rất tin vào điều gì đó, nhưng thật ra niềm tin của họ là sai, hơn nữa những niềm tin này ở họ rất mãnh liệt. Rối loạn hoang tưởng không phải là một dạng bệnh tâm thần phân liệt như nhiều người thường hiểu nhầm. Thay vào đó, một người được xem là hoang tưởng khi cho rằng tình huống nào đó có thể thực sự xảy ra với họ trong thời gian ít nhất 1 tháng, và niềm tin này dường như bình thường với họ.

Rối loạn hoang tưởng là gì? 

Hoang tưởng là niềm tin vững chắc và sẽ không thay đổi cho dù có bằng chứng chống lại. Nghĩa là nếu bạn cố gắng lập luận bằng lý lẽ với một người có suy nghĩ hoang tưởng thì niềm tin của họ vẫn không đổi. Khi bạn đưa ra một loạt bằng chứng chống lại suy nghĩ đó, họ sẽ tiếp tục khẳng định mình đúng.

Ví dụ về hoang tưởng kỳ quái là khi một người tin rằng nội tạng của họ đã được thay thế bởi nội tạng của người khác, trong khi không có vết sẹo hay dấu hiệu phẫu thuật nào. Trường hợp hoang tưởng ít kỳ quái hơn như cho rằng mình đang bị cảnh sát hay điệp viên chính phủ theo dõi hoặc quay lén.

Trung bình rối loạn hoang tưởng tác động đến khoảng 0,2% dân số. Vì bệnh này không ảnh hưởng đến chức năng sinh hoạt, hành vi không biểu hiện bất thường nên rất khó nhận ra một người bị rối loạn hoang tưởng.

Tiêu chuẩn xác định rối loạn hoang tưởng

Rối loạn hoang tưởng thật sự xảy ra khi một người có hoang tưởng kéo dài ít nhất một tháng, dĩ nhiên không tính khoảng thời gian bị mắc các bệnh tâm thần khác như tâm thần phân liệt. Sau đây là các tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn hoang tưởng: 

• Có suy nghĩ hoang tưởng trong một tháng hoặc lâu hơn.
• Những hoang tưởng này không thỏa mãn tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt, nghĩa là hoang tưởng phải đi kèm với các đặc trưng của tâm thần phân liệt như ảo giác, nói năng lộn xộn, hành vi lộn xộn, hành vi bất động hoặc suy giảm biểu lộ cảm xúc.
• Ngoài hoang tưởng và các mặt của cuộc sống bị hoang tưởng ảnh hưởng, mọi chức năng khác không bị tác động. Cá nhân người bệnh vẫn có thể tự chăm lo các nhu cầu hằng ngày của họ. Hành vi cũng không tỏ ra kỳ quái.
• Thời gian diễn ra hoang tưởng là đặc điểm nổi trội hơn các yếu tố như đặc điểm tâm trạng hay ảo giác xảy ra cùng với hoang tưởng. Nghĩa là những thay đổi về tâm trạng hay ảo giác không phải là trọng tâm hay triệu chứng nổi trội.
• Sử dụng chất, thuốc hay tình trạng sức khỏe không phải là nguyên nhân của hoang tưởng.

Phân biệt khác nhau giữa hoang tưởng và ảo giác

 Ảo giác là những trải nghiệm liên quan đến nhận thức và không có yếu tố kích thích bên ngoài. Ảo giác cũng thường diễn ra qua một hay nhiều giác quan của chúng ta, phổ biến nhất là thính giác, nhưng cũng có thể là thị giác, khứu giác hay xúc giác.

Phân biệt rối loạn hoang tưởng và tâm thần phân liệt

Rối loạn hoang tưởng không thỏa mãn các tiêu chuẩn chẩn đoán của tâm thần phân liệt. Bệnh tâm thần phân liệt yêu cầu phải có các đặc trưng khác như ảo giác, nói năng lộn xộn, hành vi lộn xộn, hành vi bất động hay suy giảm biểu lộ cảm xúc.

Nguyên nhân gây ra hoang tưởng

 Đã có nghiên cứu chuyên sâu và lý thuyết về nguyên nhân và quá trình diễn ra hoang tưởng nhưng các nhà nghiên cứu vẫn chưa thể xác định chính xác nguyên nhân.

Nhận biết các thể hoang tưởng khác nhau

Hoang tưởng thể được yêu

 Hoang tưởng thể được yêu có đặc điểm chung là người bệnh tưởng có người khác đang yêu mình, thông thường người này có địa vị cao hơn người bệnh, chẳng hạn người nổi tiếng hoặc quản lý của họ. Họ sẽ cố gắng liên lạc với người mà họ cho rằng đang yêu mình, thậm chí họ sẵn sàng rình rập hoặc dùng bạo lực.

Người bị hoang tưởng thể được yêu thường có hành vi ôn hòa, đôi khi trở nên cáu gắt, nồng nhiệt hoặc ghen tuông.

Hành vi chung của những người mắc dạng bệnh này là:

• Có niềm tin cho rằng đối tượng của họ đang cố gửi thông điệp ngầm cho họ, như thông qua ngôn ngữ cơ thể hay lời nói.
• Họ có thể rình rập hay tiếp xúc với đối tượng bằng cách viết thư, gửi tin nhắn hay thư điện tử, bất kể đối tượng không muốn nhận nhưng họ vẫn làm.
• Có niềm tin kiên định cho rằng đối tượng vẫn yêu họ cho dù có bằng chứng chống lại, chẳng hạn lệnh giới hạn tiếp cận.
• Thể hoang tưởng này phổ biến ở phụ nữ hơn đàn ông.

Phân biệt hoang tưởng thể tự cao

Hoang tưởng thể tự cao có đặc điểm chung là người bệnh tưởng mình có tài năng, sự thông thái hay khả năng khám phá không được công nhận. Họ tin vào sự đặc biệt của mình, như tin mình có vai trò quan trọng, có khả năng hay quyền lực khác.

• Họ cũng có thể tin rằng mình là người nổi tiếng, hoặc nghĩ mình đã phát minh ra thứ gì đó tuyệt vời như máy vượt thời gian.
• Những người bị hoang tưởng thể tự cao thường có hành vi khoe khoang hoặc phóng đại, và tỏ ra là đang hạ mình với người khác.
• Ngoài ra họ dường như bốc đồng và không thực tế về các mục tiêu và ước mơ đặt ra.

Hoang tưởng thể ghen tuông

 Hoang tưởng thể ghen tuông có đặc điểm chung là người bệnh nghĩ vợ, chồng hoặc người yêu mình không chung thủy. Cho dù có bằng chứng ngược lại họ vẫn chắc chắn bạn tình của mình đang ngoại tình. Đôi khi người mắc thể hoang tưởng này chắp vá các sự kiện hoặc phát hiện của họ để kết luận đó là bằng chứng không chung thủy.

Hành vi chung của bệnh nhân hoang tưởng thể ghen tuông là sử dụng bạo lực, cố gắng hạn chế hoạt động của bạn tình hoặc không cho bạn tình ra ngoài. Thật ra thể hoang tưởng này liên quan nhiều nhất đến bạo lực và thường là động cơ dẫn đến ngộ sát.

Hoang tưởng thể bị hại

Hoang tưởng thể bị hại có đặc điểm chung là người bệnh tưởng mình đang bị âm mưu ám hại, bị lừa gạt, theo dõi, rình rập hay quấy rối. Đây là thể hoang tưởng phổ biến nhất. Đôi khi người mắc hoang tưởng thể bị hại có cảm giác mơ hồ là mình sẽ bị bức hại nhưng không thể chỉ ra nguyên nhân.

Chỉ cần một lời lăng mạ nhỏ cũng có thể được người bệnh phóng đại và xem đó là ý định lừa gạt hay quấy rối họ. Hành vi thường có đặc điểm như tức giận, phòng thủ, căm phẫn hoặc nghi ngờ.

Hoang tưởng dạng cơ thể

Hoang tưởng dạng cơ thể có liên quan đến cơ thể và các giác quan, người bệnh có thể hoang tưởng về vẻ bề ngoài, nghĩ mình phát bệnh hay bị lây bệnh.

Ví dụ điển hình về hoang tưởng dạng cơ thể là người bệnh tin rằng người mình bốc mùi hôi, hay côn trùng đang tấn công vào da. Ngoài ra có trường hợp họ nghĩ dáng vẻ bề ngoài của họ trông xấu xí hay bộ phận nào đó trên người đang có vấn đề.

Hành vi của những người này thường phù hợp với suy nghĩ hoang tưởng của họ. Ví dụ, người nào tin rằng đang bị côn trùng tấn công thì họ sẽ thường xuyên đi gặp bác sĩ chuyên khoa Da liễu và từ chối khám bệnh tâm thần vì cảm thấy không cần thiết.

Chăm sóc người bệnh rối loạn hoang tưởng

Nói chuyện với người bị rối loạn hoang tưởng

 Bạn có thể không nhận ra những suy nghĩ hoang tưởng của người bệnh cho đến khi họ bắt đầu nói về chúng, hoặc tác động của chúng lên các mối quan hệ và công việc.

Đôi khi bạn nhận ra được hành vi bất thường cho thấy dấu hiệu của hoang tưởng. Ví dụ, hoang tưởng trở nên rõ ràng khi người bệnh có lựa chọn bất thường trong cuộc sống hằng ngày, chẳng hạn không muốn mang điện thoại vì sợ chính phủ đang theo dõi mình.

Nhờ chuyên gia sức khỏe tâm thần chẩn đoán

Rối loạn hoang tưởng là bệnh nghiêm trọng cần được chuyên gia sức khỏe tâm thần điều trị. Chỉ có chuyên gia mới có thể chẩn đoán người bị rối loạn hoang tưởng. Để chẩn đoán chính xác rối loạn hoang tưởng, chuyên gia phải tiến hành phỏng vấn chuyên sâu, bao gồm xem xét triệu chứng, tiền sử bệnh lý và bệnh tâm thần, và hồ sơ theo dõi sức khỏe.

Hỗ trợ người bệnh bằng liệu pháp giáo dục tâm lý

Áp dụng liệu pháp tâm lý để điều trị rối loạn hoang tưởng là phải thiết lập niềm tin giữa người bệnh và chuyên gia trị liệu, tạo ra những thay đổi hành vi giúp cải thiện các mối quan hệ hay rắc rối trong công việc do hoang tưởng gây ra.Thêm vào đó, một khi hành vi thay đổi tích cực thì chuyên gia có thể giúp họ thách thức những suy nghĩ hoang tưởng, bắt đầu với suy nghĩ nhỏ nhất và ít quan trọng nhất đối với cá nhân người bệnh.

Liệu pháp giáo dục tâm lý cần nhiều thời gian theo đuổi, từ 6 tháng đến 1 năm để có kết quả.

Tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa tâm thần về thuốc chống rối loạn thần kinh

Thuốc chống rối loạn thần kinh thường được sử dụng trong điều trị rối loạn hoang tưởng. Thuốc này đã giúp 50% số bệnh nhân tham gia thử nghiệm khỏi hẳn triệu chứng, trong khi có đến 90% cho biết triệu chứng được cải thiện phần nào.

Loại thuốc chống rối loạn thần kinh phổ biến để trị rối loạn hoang tưởng là pimozide và clozapine. Ngoài ra người ta cũng sử dụng thuốc olanzapine và risperidone.

Những lưu ý: