Trào ngược dạ dày - thực quản ở trẻ em

Trào ngược dạ dày thực quản là gì?

Khi ăn, thức ăn từ miệng sẽ đi vào thực quản rồi xuống đến dạ dày. Dạ dày đóng vai trò như một túi to nhào trộn thức ăn và phân hủy chúng thành những chất mà ruột có thể xử lý. 

Trào ngược xảy ra khi thức ăn đi ngược với con đường tự nhiên trên như đi ngược từ dạ dày lên thực quản (còn gọi là trào ngược axit) hay đi ngược từ ruột lên dạ dày (còn gọi là trào ngược bazơ).

Trào ngược dạ dày - thực quản ở trẻ. (Ảnh minh họa)

Nguyên nhân gây ra trào ngược dạ dày - thực quản

• Do dạ dày của trẻ chưa phát triển hoàn thiện. Dạ dày của trẻ nằm ngang và cao hơn so với dạ dày của người lớn. Bên cạnh đó, các cơ thắt ở hai đầu dạ dày vốn chỉ mở ra khi có thức ăn đi qua và đóng kín lại khi dạ dày co bóp nhào trộn thức ăn lại hoạt động chưa ổn định. Nên đôi lúc lẽ ra phải đóng kín thì nó lại hở ra khiến thức ăn trào ra và ọc ngược lên trên.
• Do đặc tính của việc ăn bú của trẻ. Những trẻ dưới 12 tháng, đặc biệt là dưới 6 tháng tuổi thì chủ yếu chỉ bú sữa, vốn là một dạng thức ăn lỏng dễ dàng lọt ra ngoài khi chỉ xuất hiện một khe hở nhỏ. Đối với những trẻ bú sữa bò thì dễ bị trào ngược hơn sữa mẹ, do sữa bò lâu tiêu nên nằm lại trong dạ dày lâu hơn khiến khả năng trào ngược cao hơn.
• Do tư thế của bé khi bú. Hầu hết các bé đều nằm khi bú, đặc biệt là khi bú đêm hay bú sữa bình. Ở tư thế này dạ dày giống như một ly sữa bị đặt nằm ngang khiến cho sữa dễ trào ra ngoài.

Những nguyên nhân trên là trào ngược sinh lý chiếm phần lớn các trường hợp trào ngược dạ dày thực quản và thường điều trị có hiệu quả cao nếu các bậc phụ huynh hiểu rõ và tuân thủ tốt những nguyên tắc chăm sóc bé hằng ngày và tình trạng trào ngược sẽ tự hết đi khi bé lớn dần lên.

Ngoài ra, trào ngược còn có thể do những bệnh lý khác ảnh hưởng đến chức co bóp hay tiêu hóa của dạ dày, ruột như dị ứng đạm sữa bò, bại não, nhiễm trùng toàn thân, viêm dạ dày… Đối với những trường hợp này, việc điều trị nguyên nhân gốc là cách điều trị hiệu quả nhất.

Những câu hỏi thường gặp

Sau đây, BS Trần Văn Công (chuyên khoa Nhi, Phòng khám Victoria Healthcare) sẽ giải đáp những thắc mắc của phụ huynh về căn bệnh trào ngược dạ dày - thực quản ở trẻ:

Con tôi liệu có nguy cơ bị bệnh trào ngược dạ dày - thực quản (GERD) không ?

BS Công: Một số trẻ có nguy cơ cao mắc trào ngược dạ dày - thực quản:

• Sinh non (sớm khoảng 3 tuần hoặc hơn so với dự sinh)
• Xung quanh có người hút thuốc lá.
• Có những vấn đề về sức khỏe như bị hội chứng Down, bại não, một số vấn đề về tủy sống hay não bộ khác.

Khi nào trẻ được chẩn đoán là bị bệnh trào ngược dạ dày - thực quản (GERD)?

BS Công: Nếu con bạn bị ói nhiều nhưng vẫn có vẻ vui vẻ và khỏe mạnh thì có lẽ đó chỉ là tình trạng "trào ngược không biến chứng". Tình trạng này rất phổ biến. Chính vì vậy, cần cho trẻ ợ hơi thường xuyên, giữ trẻ ở tư thế thẳng sau mỗi bữa ăn.
Nếu trẻ bị trào ngược dạ dày thực quản bệnh lí, các triệu chứng bao gồm:

• Không muốn ăn
• Khóc và ưỡn ngực ra trước (nếu bị đau)
• Nghẹt thở khi nôn
• Nôn mạnh
• Không tăng cân một cách bình thường.

Tôi có cần đưa con đi gặp bác sĩ không?

BS Công: Nếu trẻ bị nôn nhiều và có bất kì triệu chứng nào đã nêu ở trên hãy gọi cho bác sĩ. Bác sĩ có thể sẽ khám và quyết định một số thử nghiệm để kiểm tra xem liệu bé của bạn có triệu chứng của trào ngược acid hay bất cứ lí do nào khác.
Dạng trào ngược không biến chứng sẽ không gây đau và thường là không cần điều trị. Nếu trẻ khóc rất nhiều và có vấn đề rắc rối với giấc ngủ bác sĩ sẽ xác định hiện tượng này là bình thường hay do chứng trào ngược acid hoặc bệnh lí nào khác hay không. 

Có cách nào có thể giúp trẻ bị trào ngược dạ dày - thực quản cảm thấy tốt hơn không?

BS Công: Những phương pháp chăm sóc sau sẽ giúp làm giảm triệu chứng, mang lại sự dễ chịu cho bé, đồng thời cũng làm cho các bậc phụ huynh yên lòng:

• Giữ thẳng con bạn sau bữa ăn, trẻ có thể nôn trớ ít hơn nếu bạn bế vác trẻ lên vai trong vòng 20-30 phút sau khi ăn. Việc đặt trẻ vào một chiếc ghế ngồi riêng dành cho trẻ nhỏ (cũng như việc ngồi ghế xe hơi) ở tư thế thẳng đứng không có tác dụng với chứng trào ngược, thậm chí có thể làm cho tình trạng tệ hơn.
• Luôn cho con bạn ngủ ở tư thế nằm ngửa, không nằm nghiên hay sấp dù trẻ có bị chứng trào ngược hay không...
• Tránh khói thuốc lá: nếu trẻ hít phải khói thuốc lá, bệnh sẽ tồi tệ hơn.
• Chế độ ăn không có sữa bò hay sữa đậu nành: một số trẻ có rắc rối về vấn đề tiêu hóa sữa bò hoặc các sản phẩm làm từ đậu nành. Bác sĩ có thể gợi ý bạn thử ngưng sữa bò và các sản phẩm từ đậu nành trong chế độ ăn của trẻ. Nếu trẻ bú mẹ, bạn nên loại bỏ tất cả sữa và chế phẩm của sữa (sữa bò, sữa đậu nành) trong khẩu phần ăn của mình. Nếu triệu chứng trào ngược của trẻ được cải thiện sau vài tuần và con bạn vốn uống uống công thức thì bạn chuyển cho con uống một số loại sữa đặc biệt mà không có đạm bò hay đạm đậu nành. Hầu hết trẻ em có vấn đề với sữa bò hay sữa đậu nành thì vấn đề cũng sẽ được giải quyết ở thời điểm sau 1 tuổi.
• Làm đặc thức ăn: thêm bột ngũ cốc vào trong sữa của trẻ để làm sữa đặc hơn. Bột yến mạch có thể là lựa chọn tốt. Ngoài ra có một số sữa công thức đã làm đặc sẵn.

Điều trị trào ngược dạ dày - thực quản

Có rất nhiều thuốc có thể điều trị trào ngược cho người lớn những không phải chúng đều an toàn đối với trẻ con.
Nếu tình trạng trào ngược của trẻ nghiêm trọng, bác sĩ có thể:

• Thuốc ức chế bơm proton – những thuốc này có tác dụng ngăn dạ dày tiết ra acid. Có thể dùng omeprazole hoặc lansoprazole, esomeprazole. Nhưng bác sĩ thường ngưng thuốc nếu tình trạng không cải thiện sau vài tuần.
• Một số thuốc khác như: ranitidine, famotidine cũng là những thuốc ức chế dạ dày tiết acid có thể được bác sĩ kê, những cũng chỉ dùng vài tuần. Các thuốc kháng acid không hữu ích trong điều trị trào ngược dạ dày - thực quản vì chúng không làm dạ dày giảm tiết acid.