Tiêm vaccine cho trẻ đúng cách

Chích ngừa đúng và đủ là một trong những cách khá hiệu quả để ngừa một số bệnh nhiễm trùng, ngoài một số biện pháp tương đối đơn giản và hiệu quả khác như rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hay nước sát khuẩn nhanh và che miệng khi ho hay hắt hơi. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh vẫn thường hay thắc mắc nhiều vấn đề về chích ngừa (thậm chí lo lắng đến mức không muốn cho con đi chích ngừa), đặc biệt là về lịch chích ngừa và một số chống chỉ định chưa đúng về chích ngừa. 

Bài viết này nhằm cung cấp một số thông tin minh bạch về chích ngừa để các phụ huynh tham khảo và hiểu rõ hơn những nguyên tắc chung khi chích ngừa.

Ngay từ ngày đầu tiên sanh ra đời, bé đã có "cơ hội" tiếp xúc với rất nhiều kháng nguyên xâm nhập vào người

Kháng nguyên là những chất lạ xâm nhập vào cơ thể và có khả năng kích thích hệ miễn dịch của cơ thể tạo ra những kháng thể chống lại chúng. Người ta ước lượng trung bình mỗi ngày bé sẽ tiếp xúc khoảng 20 - 40 kháng nguyên xâm nhập vào người qua các 'cửa ngõ' của cơ thể như mũi, miệng, mắt, da. Những kháng nguyên xâm nhập vào cơ thể bé nhiều nhất là những siêu vi, vi khuẩn, ngoài ra còn có các chất đạm trong sữa hay thức ăn. Tuy nhiên,bé thường ít khi bị những bệnh nhiễm trùng nặng bởi vì chúng đã được bảo vệ bởi những kháng thể nhận từ mẹ trong giai đoạn bào thai. Thế nhưng, có những bệnh nhiễm khuẩn mà mẹ có thể chưa có kháng thể chống lại (do chưa từng bị bệnh đó hay bị bệnh nhưng đã hết kháng thể), hay có kháng thể chống lại nhưng kháng thể đó không thể truyền sang cho bé trong giai đoạn bào thai và một số bệnh nhiễm khuẩn đó lại có thể gây bệnh rất nặng cho bé. Vì vậy, bé cần được chủng ngừa sớm ngay sau sinh. Ví dụ, nếu bé bị nhiễm siêu vi viêm gan B từ sơ sinh (nhiều nhất là từ mẹ lây trong lúc sanh) thì 90% trẻ bị nhiễm sẽ mang siêu vi viêm gan B suốt đời (chỉ có khoảng 10% tự khỏi) và sau này một số người mang siêu vi B sẽ có thể bị xơ gan hay ung thư gan. Vì vậy, bé sơ sinh nên được chích ngừa viêm gan B từ rất sớm sau sanh.

Tiêm vaccine phòng ngừa bệnh cho trẻ. (Ảnh minh họa)

Nhiều người lo sợ rằng bé còn nhỏ quá và chích ngừa sớm quá thì bé không chịu nổi. Tuy nhiên, như đã nêu ở trên, cho dù bé có chích ngừa hay không, bé vẫn tiếp xúc với vài chục kháng nguyên mỗi ngày và hệ miễn dịch của bé đủ sức đáp ứng để tạo kháng thể đối với sự xâm nhập của khoảng 10000 kháng nguyên cùng lúc ngay từ lúc mới ra đời. Thông thường, nếu bé cân nặng từ 2500 gr trở lên thì bé có thể chích ngừa được (ít nhất là chích ngừa viêm gan B ngay lúc sanh). Nếu như bé sơ sinh nhẹ hơn 2500 gr nhưng bé cần phải chích ngừa viêm gan B ngay (trong trường hợp mẹ bị nhiễm viêm gan B) thì bé vẫn có thể chích ngừa được, chứ không nhất thiết phải chờ đủ 2500 gr mới chích.

Lịch chích ngừa thì có lẽ rất nhiều phụ huynh nắm được. Đa số các lịch chích ngừa đều tương tự nhau, chỉ có một số khác biệt nho nhỏ. Vấn đề là nắm được một số nguyên tắc cơ bản. Đối với một vaccine, quan trọng là biết thời điểm sớm nhất có thể chích (uống) vaccine đó và khoảng cách tối thiếu giữa 2 liều của cùng loại vaccine. Ví dụ vaccine bạch hầu - ho gà - uốn ván (các loại 5 hay 6 trong 1 chẳng hạn) thì chích liều đầu sớm nhất lúc 6 tuần tuổi, liều thứ 2 cách liều đầu tối thiểu 4 tuần.

Do đó, nếu bé đi khám vì một lo lắng nào đó của ba mẹ mà lúc đó được 6 tuần tuổi thì có thể cho bé chích ngừa luôn, không nhất thiết phải đợi đến lúc 2 tháng mới quay lại chích. Cũng vì khoảng cách tối thiểu giữa 2 liều bạch hầu - ho gà - uốn ván (...) là 4 tuần lễ nên có thể có lịch chích ngừa 3 tháng liên tiếp nhau hay có lích chích ngừa lúc 2 - 4 - 6 tháng tuổi (đều bảo đảm hai liều cách nhau tối thiểu 4 tuần lễ). Cũng vậy, dựa trên nguyên tắc khoảng cách tối thiểu giữa 2 liều vaccine của cùng vaccine, nếu như bé đi chích ngừa mũi kế tiếp mà trễ so với hẹn thì cũng chỉ cần chích tiếp những liều còn lại thôi, không cần phải nhắc lại từ mũi đầu tiên nữa.

Ví dụ nếu chích viêm gan B liều 1 và liều 2 xong, liều 3 thường hay bị quên (do thường cách liều đầu vài tháng) hay bé bị bệnh gì đó chưa chích được, thì khi nào nhớ ra hay đi khám vì một lý do nào đó, có thể chích nốt liều 3, cho dù cách liều đầu hay liều 2 cả năm trời (không cần nhắc lại từ đầu).

Lịch chích ngừa và chích đuổi (catch-up) có thể được download tại:

 http://www.cdc.gov/vaccines/schedules/easy-to-read/child.html#print 

 https://www.vacscheduler.org/scheduler.html?v=patient. 

Khoảng cách tối thiểu này chỉ áp dụng đối với cùng một loại vaccine hay hai loại vaccine sống dạng chích khác nhau (hiện chỉ có các loại vaccine sống dạng chích là sởi, quai bị, Rubella và trái rạ) mà được chích khác ngày. Hai hay nhiều loại vaccine sống dạng chích đều có thể chích cùng một lúc, nếu chích khác ngày thì phải cách nhau tối thiểu 4 tuần. Do đó, giữa hai loại vaccine chết (bất hoạt) khác nhau (ví dụ viêm gan B, viêm gan A, bạch hầu, ho gà, Hib, não mô cầu) hay giữa một vaccine sống dạng chích và một vaccine chết (bất hoạt) thì không tính khoảng cách tối thiếu 4 tuần lễ.

Một lần chích ngừa có thể chích được bao nhiêu loại vaccine?

Câu trả lời là chích bao nhiều vaccine cùng một lúc đều được, miễn là thỏa điều kiện tuổi tối thiểu được chích và khoảng cách tối thiểu nêu trên. Như đã nói ở trên, trong một lúc, hệ miễn dịch của bé có thể tiếp nhận đến 10000 kháng nguyên, vì vậy trên thực tế thì tổng số vaccine hiện nay chưa bao giờ chiếm một phần nhỏ khả năng đáp ứng của hệ miễn dịch của bé (chiếm chừng vài phần ngàn là tối đa).

Nhiều phụ huynh lo sợ bé chích nhiều vaccine cũng lúc hay chích nhiều mũi vaccine cũng lúc sẽ không chịu nổi. Thực tế là bé dư sức đáp ứng được miễn dịch và chịu được hết. Chích nhiều vaccine cùng lúc sẽ giúp cho bé được bảo vệ kịp thời đối với nhiều loại bệnh truyền nhiễm có thể ngừa được bằng vaccine, giúp cho đỡ tốn thời gian (và tiền bạc) đi chích ngừa nhiều lần, giúp cho đỡ phải lỡ một loại vaccine nào đó, và đỡ phải 'hối tiếc' khi đến kỳ đi chích vaccine nào đó mà vaccine đó lại 'hết hàng'.

Các phụ huynh có thể tham khảo thêm về việc chích nhiều vaccine cùng lúc ở link này:

http://www.babycenter.com/404_can-getting-more-than-one-vaccination-at-once-overload-my-ch_70087.bc

Khi đi chích ngừa, chỉ có một số rất ít những chống chỉ định để không chích một loại vaccine nào đó. Nếu như trước đó dị ứng nặng với vaccine (sốc phản vệ) thì không được chích vaccine đó lần sau. Nếu như bị co giật hay khóc thét liên tục trên 3 giờ sau khi chích vaccine ho gà thì cũng không nên chích tiếp ho gà. Bị dị ứng nặng (sốc phản vệ) với trứng gà vẫn chích ngừa cúm được như những người không bị dị ứng trứng. Và cũng không cần phải ăn trứng gà 3 lần trước khi chích ngừa cúm (trên thế giới không thấy có khuyến cáo phải ăn trứng gà trước khi chích ngừa cúm).

Phụ huynh có thể tham khảo về chích ngừa cúm theo link sau:

http://www.babycenter.com/0_the-flu-vaccine-for-children_1463462.bc?showAll=true

Một số chống chỉ định không thỏa đáng để hoãn chích ngừa

Một số bé khi đi chích ngừa đã bị hoãn lại việc chích ngừa chỉ vì một số lý do không đáng. Việc hoãn chích ngừa này có thể làm bé không được bảo vệ kịp thời đối với bệnh truyền nhiễm có thể ngừa được bằng vaccine và tốn thời gian đi thêm lần khác. Con bạn vẫn có thể chích ngừa được nếu như:

• Bé bị đau, đỏ, sưng sau khi chích bạch hầu - ho gà - uốn ván lần trước
• Bé bị sốt không quá 40,5 độ C sau khi chích bạch hầu - ho gà - uốn ván (loại vô bào) lần trước
• Bé bị những bệnh nhẹ như ho cảm, tiêu chảy mà không bị sốt
• Bé đang hồi phục từ những bệnh nhẹ như ho cảm hay tiêu chảy (tức là bé bớt sốt, mặc dù vẫn còn ho hay tiêu chảy)
• Bé mới tiếp xúc với một bệnh nhiễm trùng gần đây
• Bé đang uống kháng sinh
• Bé đang bú mẹ
• Bé sanh non
• Bé bị những bệnh dị ứng như chàm, mề đay, suyễn, viêm mũi dị ứng... (không phải dị ứng nặng với trứng gà).

Có thể tham khảo link này về những thông tin thêm về chích ngừa:
http://www.childrenshealthnetwork.org/CRS/CRS/pa_immuniza_hhg.htm."