Sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm hô hấp trên ở trẻ

Hầu như tất cả các bác sĩ, dược sĩ đều thuộc nằm lòng rằng hơn 90% các viêm hô hấp trên trong những ngày đầu được gây ra bởi virus. Và họ đều biết virus không đáp ứng với kháng sinh. Nhưng điều nghịch lí là tại sao hơn 90% các đơn thuốc với chẩn đoán viêm hô hấp trên lại có kháng sinh? Và liệu kháng sinh có giúp phòng ngừa được viêm phổi hay không?

Sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm hô hấp trên ở trẻ. (Ảnh minh họa)

Nguyên nhân gây viêm phổi

Với trẻ dưới 5 tuổi

Trên 50% trường hợp viêm phổi là do virus, do đó, cho kháng sinh sớm ngay từ khi viêm hô hấp trên là không có tác dụng.

Vi khuẩn thường gặp nhất gây viêm phổi:

• Phế cầu: muốn diệt được phế cầu gây viêm phổi phải dùng kháng sinh liều cao (ví dụ amoxicillin 90 mg/kg/ngày) ít nhất 7 ngày. Vì vậy việc cho kháng sinh không đủ liều lượng không thể ngừa được viêm phổi do vi khuẩn này. Hiện nay các gia đình có điều kiện cũng cho con chích ngừa khá đầy đủ vaccin phế cầu góp phần làm giảm tỉ lệ viêm phổi do vi khuẩn này gây ra.
• HiB: amoxicillin đơn thuần không diệt được vi khuẩn vì nó đã kháng thuốc. Thêm vào đó HiB đã được chủng ngừa cho hầu hết trẻ em có tiêm chủng các mũi quinvaxem hay pentaxim hay 6 trong 1 do đó tỉ lệ gặp vi khuẩn này không cao nữa.
• Một số tác nhân ít gặp hơn: tụ cầu vàng, liên cầu... Tụ cầu vàng một khi gây viêm phổi thì rất dữ dội và có thể có đường vào từ vết thương da, can thiệp dao kéo... cho kháng sinh ví dụ như Amo, Cefu với liều bình thường hầu như khó có thể diệt được nó, tỉ lệ viêm phổi do liên cầu không cao.

Với trẻ trên 5 tuổi

Ngoài các tác nhân trên thì vi khuẩn không điển hình đóng vai trò quan trọng. Các kháng sinh nhóm Betalactam không có tác dụng với những vi khuẩn này.

Nhiễm trùng đường hô hấp trên (URI) có gây ra biến chứng viêm phổi hay bội nhiễm không? 

Đối với các bác sĩ điều trị nội trú trong khoa hô hấp. Họ tiếp xúc với toàn bệnh nhân viêm phổi và trẻ nào trong số đó cũng bị URI trước đó. Điều đó dẫn đến ngộ nhận rằng, URI rất dễ gây viêm phổi. Thực tế, dân số URI không bị viêm phổi rất nhiều, tập trung tại các phòng khám ngoại trú, thậm chí cha mẹ còn không cho trẻ đi khám nữa. Tỉ lệ người bệnh URI không gây biến chứng cao hơn bội phần con số xảy ra biến chứng viêm phổi hay bội nhiễm khác.

Những trẻ có khả năng bị biến chứng:

• Những trẻ không chủng ngừa hoặc có nhưng không đầy đủ 
• Những trẻ suy dinh dưỡng, sức đề kháng kém 
• Những trẻ sống trong môi trường đông đúc, mất vệ sinh
• Trẻ hút thuốc lá thụ động 
• Trẻ bị bệnh hen
• Trẻ có bệnh nền ví dụ: tim bẩm sinh, loạn sản phế quản phổi, bại não...
• Trẻ ít được quan tâm.

Lời khuyên của bác sĩ

Với những đối tượng này, chúng ta nên xem kĩ, cân nhắc thật nhiều trước khi cho kháng sinh.

Không có bằng chứng nhiễm khuẩn, không có yếu tố nghi ngờ mạnh mẽ thì không dùng kháng sinh.