Vàng da là khi củng mạc và có thể cả da của bạn chuyển thành màu vàng.
Vàng da là triệu chứng do tăng bilirubin máu gây nên, còn có tên gọi khác là tăng bil bilirubin máu. Khi bạn phát hiện những bộ phận trên cơ thể chuyển màu vàng, đó là lúc đến gặp bác sĩ. Có rất nhiều nguyên nhân gây vàng da được biết đến, và bệnh gan là một trong số những nguyên nhân thường gặp quan trọng.
Nguyên nhân gây vàng da?
Vàng da là do có quá nhiều bilirubin trong máu. Bilirubin là sắc tố màu vàng trong cơ thể do tế bào hồng cầu già trong lách. Bilirubin đến gan, gắn với các phân tử khác để tạo thành dịch mật. Đây là quá trình bình thường xảy ra hằng ngày. Đó là cách mà cơ thể tái sử dụng những chất không được sử dụng, ví dụ như tế bào hồng cầu già, và hình thành những sản phẩm cần thiết, ví dụ như dịch mật. Bạn sử dụng dịch mật mỗi khi tiêu hóa mỡ sau bữa ăn, ví dụ một bữa thịt nướng lớn. Dịch mật là dịch cần thiết trong dinh dưỡng, do nó giúp phân giải mỡ thành dạng cơ thể sử dụng được.
Đây là một hệ thống quan trọng, nhưng nó có thể bị phá vỡ. Nếu gan bị tổn thương, ví dụ do viêm gan, gan sẽ không thể tạo được dịch mật.
Mặc dù cơ thể liên tục phá hủy hồng cầu già và sử dụng sắt để tạo bilirubin nhưng nếu gan không thể sử dụng bilirubin để tạo dịch mật, bilirubin bắt đầu tập trung trong máu và có thể thấm vào các mô xung quanh, ví dụ củng mạc và da. Khi mô trở nên bão hòa với bilirubin, nó gây nên vàng da.
Vàng da là một triệu chứng của bệnh gan, nhưng có những nguyên nhân khác khiến cơ thể tiến triển tăng bilirubin máu. 2 nguyên nhân đó là sản xuất quá nhiều tế bào hồng cầu và tác ống mật, ví dụ do khối u. Bác sĩ sẽ tìm những nguyên nhân này và những khả năng khác khi đánh giá vàng da.
Bạn có bị vàng da?
Cách dễ dàng nhất để kiểm tra lại vàng da là khám lâm sàng. Mặc dù vàng da có thể khiến da đổi vàng, cách phát hiện vàng da dễ nhât là nhìn vào lòng trắng của mắt, do bilirubin đặc biệt bị thu hút bởi củng mạc. Tuy nhiên thường khó để phát hiện vàng da ở củng mạc dưới ánh sáng huỳnh quang. Trong những trường hợp này, bạn có thể nhìn thấy vàng da ở mô dưới lưỡi. Một chỉ điểm khác của vàng da là nước tiểu sẫm màu.
Trước khi bạn có thể nhìn thấy da vàng, bạn cần tích lũy một lượng bilirubin nhất định trong máu và mô. Thường người lớn có khoảng 0.3-1 mg/dL bilirubin trong máu, một lượng khá nhỏ.
Để thật sự nhìn thấy da vàng, lượng bilirubin trong máu của bạn ít nhất phải là 3 mg/dL.
Xét nghiệm vàng da
Có rất nhiều xét nghiệm để đánh giá lượng bilirubin trong máu. Đôi khi bác sĩ có thể loại bỏ những nguyên nhân gây tăng bilirubin máu bằng việc đánh giá nồng độ bil irubin trong máu. Nồng độ bil irubin cao (trên 7mg/dL) có thể do bệnh gan. Bệnh viêm gan nặng có thể gây tăng nồng độ đến 40 mg/dL. Bác sĩ thường cần phối hợp các xét nghiệm để khẳng định bệnh gan là nguyên nhân. Ngoài ra để tìm đươc nồng độ bilirubin, bác sĩ cần biết thời gian prothrombin và nồng độ men gan và albumin.
Có một xét nghiệm bilirubin nước tiểu, được gọi là ICTOTEST, nếu xét nghiệm dương tính thưởng chỉ ra nguyên nhân gây vàng da là do bệnh gan.
Bạn có mắc viêm gan?
Điều quan trọng cần chú ý là không phải tất cả nguyên nhân gây tăng bilirubin máu đều do viêm gan hoặc bệnh gan khác. Đôi khi vấn đề là do máu hoăc do bệnh di truyền. Với những nguyên nhân này, điều quan trong với bác sĩ là đánh giá tất cả các trường hợp vàng da.
Nếu bác sĩ nghi ngờ viêm gam virus là nguyên nhân gây vàng da, bạn cần xét nghiệm máu để xác định virus. Thông thường việc này sẽ bao gồm xét nghiệm viêm gan A, kháng thể IgM, kháng nguyên bề mặt viêm gan B, và kháng thể IgM và xét nghiệm ARN viêm gan C. Do những virus khác có thể gây viêm gan cấp, bạn cũng có thể được xét nghiệm virus Epstein-Barr và cytomegalovirus. Tuy vậy, vàng da không phải là triệu chứng đặc hiệu của bệnh viêm gan virus cấp tính bởi nhiều người mắc viêm gan virus và không bị vàng da.
Vàng da có là tình trạng cấp cứu?
Thường là không nhưng có những trường hợp là cấp cứu. Đó là lí do tại sao bác sĩ cần đánh giá tất cả các trường hợp vàng da.
Điều trị vàng da
Điều trị vàng da bằng cách nguyên nhân gây tăng bilirubin máu. Với viêm gan virus, thường không cần phải điều trị do cơ thể có thể tự tiêu diệt virus.
Tham khảo thêm bài viết Sốt vàng da là gì?
CTV Võ Dung - Viện Y học ứng dụng Việt Nam - Theo Verywell
Viện y học ứng dụng Việt Nam
- 28-05-2018 -