Sốt rét là một bệnh lây truyền trung gian qua muỗi được gây ra bởi ký sinh trùng plasmodium. Con người bị nhiễm ký sinh trùng này thông qua vết muỗi đốt và có tốc độ lây lan không kém gì cúm. Nếu không điều trị có thể dẫn tới những biến chứng nguy hiển đến tính mạng. Ước tính gần một nửa dân số toàn cầu có nguy cơ sốt rét với 91 quốc gia trong vùng dịch. Theo số liệu mới nhất của Tổ chức y tế thế giới (WHO) năm 2015 có 212 triệu ca sốt rét với 42900 ca tử vong chủ yếu vẫn xảy ra ở vùng hạ Saharan – Châu Phi.
Bắt đầu năm 2018, vắc xin phòng sốt rét sẽ được tiêm cho trẻ em sinh sống ở Ghana, Kenya và Malawi. Các nghiên cứu đã chỉ ra ký sinh trùng sốt rét đã biến đổi rất nhiều và ngày càng có sự đa dạng về gen vì vậy các vắc xin cần phải đảm bảo được hiệu quả chống lại 100% các chủng gây bệnh khác nhau. Một nghiên cứu riêng rẽ cho thấy tiêm đủ ba mũi vắc xin vẫn không thể ngăn ngừa được sốt rét cả đời nhưng có thể bảo vệ trẻ em cho đến khi chúng lớn lên. Giải pháp tăng cường thêm một mũi thứ 4 vào lịch tiêm chủng cũng không đủ hiệu quả để bảo vệ con người cả đời
Sốt rét là một bệnh lây truyền trung gian qua muỗi được gây ra bởi ký sinh trùng plasmodium. Con người bị nhiễm ký sinh trùng này thông qua vết muỗi đốt và có tốc độ lây lan không kém gì cúm. Nếu không điều trị có thể dẫn tới những biến chứng nguy hiển đến tính mạng. Ước tính gần một nửa dân số toàn cầu có nguy cơ sốt rét với 91 quốc gia trong vùng dịch. Theo số liệu mới nhất của Tổ chức y tế thế giới (WHO) năm 2015 có 212 triệu ca sốt rét với 42900 ca tử vong chủ yếu vẫn xảy ra ở vùng hạ Saharan – Châu Phi.
WHO đã đặt ra mục tiêu loại trừ được sốt rét vào năm 2040 với mô hình cơ bản vẫn là phòng chống muỗi đốt. Tuy nhiên, đã có thông báo tới đây sẽ thử nghiệm vắc xin phòng chống sốt rét cho trẻ em ở Châu Phi vào năm 2018. Mặc dù sự việc được thổi phồng là bước đột phá của nền y học nhân loại trong công cuộc chống lại căn bệnh chết người nhưng có rất nhiều lý do để tin tưởng vào thử nghiệm này sẽ là một triển vọng mới của ngành y.
Vắc xin phòng chống sốt rét sẽ được tiêm cho trẻ sơ sinh vào năm 2018
Bắt đầu từ năm 2018, vắc xin phòng chống sốt rét sẽ được triển khai cho những trẻ em sinh sống trong khu vực Ghana, Kenya và Malawi. Thử nghiệm lâm sàng vắc xin đã được hoàn thành pha III thông qua một đối tác của công ty sản xuất của vắc xin ở một vài địa điểm nghiên cứu ở Châu Phi và được sữ hỗ trợ của tổ chức vắc xin sốt rét PATH ( được tài trợ bởi quỹ Bill và Melinda Gates).
Vắc xin này không phải là loại vắc xin duy nhất được nghiên cứu, nhưng nó là loại thuốc đạt được hiệu quả qua nhiều pha nghiên cứu nhất và đã chứng minh hiệu quả bảo vệ khỏi mầm bệnh trong pha thứ 3 của thử nghiệm lâm sàng. Sau khi vắc xin được thử nghiệm trong cộng đồng, độ an toàn và hiệu quả sẽ được báo cáo vào năm 2020
Người ta thấy, trong suốt chu kỳ thử nghiệm của pha III, những ca sốt rét đã giảm đi một nửa ở trẻ trong độ tuổi 5-17 tháng sau khi được tiêm ba mũi và giảm 27% ở trẻ từ 6-12 tuần tuổi. Và tất nhiên để đạt được hiệu quả này là việc tích cực sử dụng những phương pháp phòng chống sốt rét khác nhau.
Sau 4 mũi vắc xin, những ca sốt rét đã giảm đi 39% trong vòng hơn 4 năm ở trẻ em và giảm 27% trong vòng 3 năm ở trẻ sơ sinh. Với kết quả trên, hàng sản xuất vắc xin có động lực lớn để đưa vắc xin ra thị trường và đây là một thị trường đầy tiềm năng, hứa hẹn sẽ đạt gần 592 triệu đô la vào năm 2024. Đại diện hãng sản xuất cho biết thêm: vắc xin được bào chế với mục đích nhằm giúp hệ miễn dịch của cơ thể để chống lại các ký sinh trùng Plasmodium Falciparum khi lần đầu được đưa vào máu của có thể vật chủ và/hoặc khi ký sinh trùng xâm nhập vào tế bào gan. Vắc xin này được bào chế để ngăn ngừa sự ký sinh trùng lây lan, phát triển cũng như là nhiều hoạt động ký sinh trùng ở gan ngay sau khi ký sinh trùng xâm nhập được vào máu và xâm nhập vào các tế bào hồng cầu dẫn tới những triệu chứng của bệnh.
Năm 2016 người ta cũng đặt ra nhiều nghi vấn về vắc xin này khi một nghiên cứu đã chỉ ra rằng vắc xin không thực sự bảo vệ chúng ta khỏi sốt rét cũng như chỉ có thời gian bảo vệ rất ngắn. Nhhững mũi vắc xin được tiêm vào thì hiệu lực bảo vệ chỉ được trong vòng 4 năm và giải pháp là bổ sung thêm mũi nhắc lại thứ 4 nhưng điều này thậm chí vẫn không đủ hiệu lực bảo vệ
Nghiên cứu nghi ngờ về hiệu quả sốt rét hiệu quả của vắc xin
Nghiên cứu được công bố trên tạp National Academy of Sciences đã đưa ra những hình ảnh rất khác nhau về RTS,S và các loại vắc xin sốt rét khác đang phát triển. Nghiên cứu được Viện Y tế quốc gia tài trợ sử dụng phương pháp lấy mẫu DNA để chứng minh rằng ký sinh trùng sốt rét rất da đạng về di truyền học. Trong số 600 trẻ em bị sốt rét sống Gabon, sốt rét của mỗi đứa trẻ là do một chủng khác nhau của ký sinh trùng với trên 60 gen khác nhau.
Nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng ký sinh trùng sốt rét trao đổi gen trong thời gian giao phối để tạo ra các biến thể mới nhằm mục đích né tránh được hệ miễn dịch của con người giống như bệnh cúm. Theo giáo sư Karen-một chuyên gia dân số học cho biết nếu có 10 trẻ nhiễm ký sinh trùng sốt rét thì đó 10 chủng khác nhau, việc này có nghĩa là ngay kể cả khi còn nhỏ ở các vùng sốt rét lưu hành vẫn tiếp tục bị nhiễm ký sinh trùng này. Người ta thường so sánh bệnh sốt rét với bệnh cúm vì chúng đều sản sinh ra những biến thể mới tạo ra hàng ngàn chủng khác nhau khiến cho việc phòng chống bệnh vô cùng phức tạp. Điều đó cũng khiến việc bào chế vắc xin trở lên khó khăn hơn. Nếu như vắc xin đưa ra không hiệu quả được 100% với tất cả các chủng thì thậm chí nó còn gây ra những đại dịch khó kiểm soát hơn. Tuy nhiên có một vài ý kiến lại cho rằng, sốt rét không dễ lây như cúm, nếu như những biện pháp kiểm soát muỗi hiệu quả thì việc phòng chống sốt rét sẽ không quá khó kiểm soát.
Tỷ lệ nhiễm sốt rét đang có xu hướng giảm
Trong khi sốt rét vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho trẻ nhỏ ở một số nước nhưng nếu như nhìn vào các con số thống kê toàn cầu thì tỷ lệ này đang trên đà giảm. Báo cáo của WHO cho thấy tỷ lệ hiện mắc của sốt rét đã giảm được 21% trong vòng 5 năm qua (2010-2015) trong khi tỷ lệ tử vong do sốt rét giảm 29% toàn cầu và 31% ở khu vực Châu Phi
Việc phun thuốc diệt muỗi trong nhà cũng gây ra nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Thuốc diệt côn trùng ĐT từ lâu đã bị cấm sử dụng rộng rãi xong một số nước vẫn được phép lưu hành để diệt muỗi điều đó khiến nhiều biến chúng kháng chất diệt của muỗi ra đời. Ngoài ra, người ta còn lo lắng đến những chủng ký sinh trùng kháng thuốc điều trị. Ở nhiều nước, những thành quả của việc diệt muỗi đang bị đe dọa bởi sự lan rộng của những chủng kháng thuốc. Cho đến nay, artemisinin vẫn là một thuốc điều trị sốt rét tốt nhất, nhưng một số nước ở tiểu vùng sông Mê Kông đã phát hiện ra những chủng ký sinh trùng kháng thuốc. Thêm vào đó, khả năng chống lại bệnh sốt rét còn phụ thuộc vào miễn dịch cơ thể, nước sạch và điều kiện vệ sinh. Nếu muốn hạ thấp tỷ lệ sốt rét thì tập trung vào ba việc cơ bản này có lẽ sẽ hiệu quả hơn là dùng vắc xin.
Giải pháp an toàn phòng chống sốt rét
Cuộc chiến chống sốt rét toàn cầu tập trung vào việc sử dụng hóa chất tiêu diệt muỗi , nằm ngủ trong màn và uống các thuốc chống sốt rét cũng như việc tiêm vắc xin, Nhưng với tình hình kháng thuốc đang lan rộng hiện nay thì việc phun thuốc diệt muỗi rõ ràng không còn an toàn và hiệu quả nữa. Triển vọng nhất là vắc xin thì hiện nay vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu do vậy rất nhiều tổ chức đã kêu gọi mọi người sử dụng những phương pháp an toàn hơn, tránh dùng hóa chất để tiêu diệt muỗi. Chương trình này đã được triển khai ở châu Phi nhằm nâng cao kiến thức và thực hành về phòng chống sốt rét bao gồm giảm thiểu khu vực cư trú của muỗi, phát quang bụi rậm, dọn dẹp sạch rác, bể đựng nước có nắp đậy, và nuôi cá diệt ấu trùng bọ gậy.
Nếu như việc tiêm vắc xin của WHO ở châu Phi chỉ giảm được 30% số trẻ bị nhiễm sốt rét thì việc giáo dục các bà mẹ về những kiến thức vệ sinh cơ bản sẽ giúp giảm 47% các ca mắc sốt rét. Do đó để phòng chống sốt rét một cách vững bền vẫn là điều kiện vệ sinh phải được nâng cao, diệt muỗi an toàn và đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ.
Thông tin thêm về vắc xin phòng bệnh sốt rét tại bài viết: Vắc-xin sốt rét mới có hiệu quả trong thử nghiệm trên người
- 28-05-2018 -