Nhận diện những người có nguy cơ cao về hành vi tự tử

Tự tử được hiểu như là một rối loạn đa chiều, gây ra bởi một sự tương tác phức tạp của các yếu tố sinh học, di truyền, tâm lý, xã hội và môi trường. Bản thân nó không phải là một bệnh, cũng không nhất thiết là biểu hiện của một bệnh, nhưng rối loạn tâm thần là yếu tố chính liên quan đến tự tử.

Các dấu hiệu nhận biết 

Những người có các biểu hiện sau đây được coi là có nguy cơ cao:

• Từng có mưu toan tự tử trước đó.
• Nói về tự tử, chẳng hạn như: "Tôi sẽ giết bản thân mình", "Tôi ước gì tôi đã chết" hay "Tôi ước tôi đã không được sinh ra"… những câu nói phủ nhận và vô trách nhiệm với bản thân.
• Các rối loạn tâm thần đặc biệt là trầm cảm.
• Bệnh cơ thể (Ung thư giai đoạn cuối, đau đớn hoặc tàn phế, AIDS...).
• Tiền sử gia đình có tự tử, nghiện rượu, ma túy và/hoặc các rối loạn tâm thần khác. Hoặc bản thân đột nhiên có hành động tăng cường sử dụng rượu hoặc ma túy.
• Tình trạng li hôn, li dị, góa bụa hoặc độc thân.
• Đột nhiên nói những lời tạm biệt với mọi người như thể họ sẽ không được nhìn thấy mình thêm một lần nữa.
• Sống một mình (cách ly xã hội) hoặc chủ động rút khỏi liên hệ với xã hội và muốn ở lại một mình.
• Thường xuyên có tính khí thất thường, như là thể hiện mãnh liệt tình cảm trong một ngày nhưng những ngày sau đó thì vô cùng chán nản, thờ ơ.
• Thất nghiệp hoặc về hưu.
• Tiền sử phải chịu tang tóc trong thời nhỏ.

Nếu người bệnh đang điều trị rối loạn tâm thần, nguy cơ cao hơn trong những người:

• Vừa mới được xuất viện.
• Có mưu toan tự tử trước đó nhưng bất thành.

Các “sang chấn cuộc đời” mới đây góp phần vào tăng nguy cơ tự tử gồm có:

• Ly thân;
• Tang tóc;
• Xáo trộn gia đình;
• Thay đổi trong tình trạng nghề nghiệp hoặc tài chính;
• Bị từ bỏ (chối bỏ) bởi một người có ý nghĩa quan trọng;
• Cảm giác xấu hổ và bị đe dọa về sự phát hiện tội lỗi;
• Sức ép của dư luận, đám đông về một sự thất bại và gian dối theo quan điểm đa số.

Những nguyên nhân chính của tự sát 

1. Bệnh tâm thần:

1.1. Rối loạn trầm cảm: Cao nhất ở ba năm đầu sau khi xác định bệnh (25% ca tử vong). Những ý tưởng chết chóc và tự sát hay gặp nhất trong khi mưu toan tự sát ít gặp hơn. Nguy cơ tự sát trong rối loạn trầm cảm tăng cao trong:
- Trầm cảm kèm theo lo âu (trầm cảm kích động) với mất ngủ nặng nề.
- Trầm cảm có thêm triệu chứng loạn thần như hoang tưởng, ảo giác.
- Người cao tuổi, nam giới.
- Nhân cách lệ thuộc người xung quanh hoặc kèm theo bệnh cơ thể nặng, hoặc lệ thuộc rượu.
- Hạn chế giao tiếp xã hội như sống một mình (độc thân, ly hôn), không nghề nghiệp (thất nghiệp, hưu trí).
- Trong quá khứ đã từng có mưu toan tự sát

1.2. Tâm thần phân liệt và rối loạn hoang tưởng cấp: 
- Xuất hiện dưới hình thức xung động và không nguyên cớ.
- Do hoang tưởng và ảo giác chi phối (ảo thanh ra lệnh, hoang tưởng bị chi phối, …)
- Thường gặp khi kèm theo rối loạn trầm cảm ở lúc khởi đầu bệnh, hoặc giai đoạn bệnh tiến triển cũng như giai đoạn thiếu sót.

1.3. Rối loạn hoang tưởng trường diễn:
- Nguy cơ tự sát ít gặp, có thể do ảo giác sai khiến, hoang tưởng bị thiệt thòi quyền lợi, hoang tưởng được yêu.

1.4. Rối loạn loạn thần kinh:
- Trong loạn thần kinh ám ảnh, người bệnh hay bị ám ảnh bởi những ý tưởng tự sát nhưng rất hiếm khi chuyển thành hành động.
- Ngược lại trong rối loạn phân ly (Hysteria) với tình trạng gia tăng biểu lộ cảm xúc quá mức đôi khi dẫn đến mưu toan tự sát.

1.5. Rối loạn tâm thần thực tổn:
- Trong sảng, sa sút tâm thần nguy cơ tự sát rất hiếm, có thể do tai nạn vì rối loạn ý thức, mất khả năng định hướng, mất khả năng tự kiểm soát đưa tới hành vi nguy hiểm.
- Có thể gặp trong trầm cảm khởi đầu của suy giảm hoạt động nhận thức.

1.6. Nghiện rượu và ma túy:
- Mưu toan tự sát thực sự hay gặp ở nhóm lệ thuộc ma túy.
- Ngoài ra cũng lưu ý những trường hợp được coi tương đương với tự sát như tự hủy hoại dần dần với rượu và ma túy cũng như hành vi tự sát như sử dụng quá liều ma túy trong khi động cơ tự sát thường không rõ ràng.

1.7. Rối loạn hành vi ăn uống:
- Mưu toan tự sát và tự sát thường hay gặp ở thanh thiếu niên có rối loạn hành vi ăn uống (25%). Đặc biệt ở những người chán ăn có những cơn ăn nhiều và những người ăn nhiều kèm theo hành vi tự gây ra nôn ói.

1.8. Rối loạn nhân cách:
- Thường gặp ở những người không chịu đựng đươc sự ngược đãi, không có khả năng trì hoãn phản ứng cảm xúc, hay có khuynh hướng xung động hay vi phạm các luật lệ và đòi hỏi giải quyết ngay các khó khăn gặp phải.
- Ngoài ra ở thanh thiếu niên cũng hay gặp những cá nhân thích có các hành vi nguy hiểm như chơi các môn thể thao nguy hiểm.

2. Tự sát và các nguyên nhân xã hội:

• Sự ngược đãi: Thường bị che dấu, phủ nhận, hay xảy ra ở thanh thiếu niên. Sự ngược đãi này có thể gây tổn thương cơ thể, lạm dụng tình dục, hay gây chấn thương tâm lý. Đây là một yếu tố nguy cơ quan trọng của tự sát. Lúc nhỏ bị ngược đãi, lớn lên bị nguy cơ tự sát gấp 3 lần.
• Yếu tố gia đình: Cha mẹ bị bệnh tâm thần, xung đột gia đình thường xuyên, ly dị, mất người thân.
• Yếu tố học tập và nghề nghiệp: Thất bại trong học tập và nghề nghiệp.
• Yếu tố bệnh tật: Bệnh cơ thể nặng, nhiễm HIV.
• Yếu tố quan hệ yêu đương: Chia tay, có thai, phá thai.

3. Tự sát và các nguyên nhân sinh học:

Ở các bệnh nhân trầm cảm chết do tự sát xung động, các tác giả ghi nhận sự giảm nồng độ chất chuyển hoá của Serotonine (Acide 5-hydroxyindolacétique-5 HIAA) trong dịch não tuỷ. Một số nghiên cứu khác ghi nhận sự giảm nồng độ chất chuyển hoá của Dopamine (Acide homovanillique) trong dịch não tuỷ của người tự sát.

Hãy nhớ điều này: “Bạn trông có vẻ rất buồn, có thể cho tôi biết điều gì đang diễn ra không?” Là một câu hỏi, lời đề nghị rất hữu ích.

>>> Xem thêm: Hướng dẫn cách phòng ngừa tự sát