Viêm tụy

Viêm tụy là bệnh gì?

Bệnh viêm tụy là tình trạng viêm của tuyến tụy. Viêm tụy do nhiều nguyên nhân khác nhau. Khi tuyến tụy bị viêm, bệnh có thể biểu hiện thành sưng các ống tuyến và những mạch máu xung quanh, có thể chảy máu, nhiễm trùng và làm tổn thương tụy. Ở đây, dịch tiêu hóa bị giữ lại và làm “tiêu hóa” luôn cả tụy. Nếu tình trạng này kéo dài, tụy sẽ không còn khả năng thực hiện những chức năng bình thường của nó nữa.

Viêm tụy có 2 loại: cấp tính và mạn tính. Cả 2 loại đều rất nặng và có thể nguy hiểm đến tính mạng, và đều có thể gây ra những biến chứng nặng.

• Viêm tụy cấp thường khởi phát sớm sau một tổn thương tụy. Cơn viêm tụy này thường nhẹ, nhưng 20% trường hợp có thể rất nặng. Bệnh thường diễn ra trong một thời gian ngắn và thường hồi phục hoàn toàn và tụy trở về trạng thái bình thường. Một số người chỉ bị một cơn viêm tụy cấp, cũng có người bị nhiều hơn một cơn viêm tụy nhưng tụy luôn trở về tình trạng bình thường.
• Viêm tụy mạn bắt đầu tương tự như viêm tụy cấp. Nếu tụy bị hóa sẹo trong đợt cấp thì nó sẽ không thể trở về trạng thái bình thường được. Tổn thương tiếp tục tiến triển và xấu dần đi theo thời gian.

Mỗi năm, tại Mỹ có khoảng 80.000 trường hợp viêm tụy cấp. Viêm tụy xuất hiện ở mọi lứa tuổi; tuy nhiên rất hiếm gặp ở trẻ em. Viêm tụy xuất hiện ở cả phụ nữ và nam giới, tuy nhiên viêm tụy mạn thường gặp ở nam nhiều hơn nữ.

Triệu chứng, biểu hiện của viêm tụy

Đau là triệu chứng thường gặp nhất của viêm tụy cấp. Hầu như người nào bị viêm tụy cấp cũng đều có triệu chứng này.

• Đau có thể xuất hiện đột ngột hoặc từ từ tăng dần. Nếu đau xuất hiện đột ngột, đó là một dấu hiệu thường gặp trong cách trường hợp nặng. Nếu đau diễn tiến từ từ, bệnh có thể khởi đầu nhẹ nhưng cũng có thể trở nên nặng.
• Đau thường tập trung ở nửa bụng trên hoặc vùng bụng trên bên trái. Đau có thể lan ra sau lưng.
• Đau thường kéo dài trong vài ngày.
• Đau thường xuất hiện hoặc nặng hơn khi ăn.
• Đau tăng lên khi nằm ngửa.

Bên cạnh triệu chứng đau, bệnh nhân còn có thể có những triệu chứng khác như:

• Mệt mỏi.
• Buồn nôn (một số người có thể nôn ra ngoài nhưng sau đó vẫn không làm giảm cảm giác buồn nôn).
• Sốt, ớn lạnh, hoặc cả hai.
• Bụng chướng và nhạy cảm khi chạm.
• Nhịp tim nhanh (có thể do đau hoặc sốt, cũng có thể do phản xạ bù trừ khi bệnh nhân bị xuất huyết nội).

Trong những trường hợp nặng có nhiễm trùng hoặc chảy máu, bệnh nhân có thể bị mất nước và huyết áp thấp với những triệu chứng sau:

• Yếu hoặc cảm thấy mệt.
• Hoa mắt, chóng mặt.
• Hôn mê.
• Dễ bị kích thích.
• Bồn chồn hoặc khó tập trung.
• Đau đầu.

Nếu huyết áp thấp quá mức, những cơ quan trong cơ thể không được cung cấp đủ máu nuôi để thực hiện các chức năng bình thường của chúng. Đây là một tình trạng rất nguy hiểm được gọi là sốc giảm thể tích.

Triệu chứng của viêm tụy mạn

Đau thường ít gặp hơn trong viêm tụy mạn. Một số bệnh nhân cảm thấy đau nhưng hầu hết sẽ không bị. Ở những bệnh nhân có triệu chứng đau, cơn đau thường âm ỉ, kéo dài; tuy nhiên, đau thường mất đi khi bệnh trở nên nặng hơn. Sự biến mất của cơn đau là một dấu hiệu xấu vì nó có thể đồng nghĩa với việc tụy đã ngừng hoạt động. Một số triệu chứng khác trong viêm tụy mạn là do những biến chứng lâu dài của nó, chẳng hạn như:

• Không sản xuất insulin (đái tháo đường).
• Không có khả năng tiêu hóa thức ăn (giảm cân và thiếu chất dinh dưỡng).
• Chảy máu (công thức máu cho giá trị thấp, hoặc thiếu máu).
• Tổn thương gan (vàng da).

Khi nào cần đi khám bệnh?

Trong hầu hết các trường hợp, đau và nôn xuất hiện cùng với viêm tụy là triệu chứng đủ nặng để khiến bạn đi khám bệnh. Đi khám bác sĩ hoặc Gọi thoại - Gọi video với bác sĩ chuyên khoa Tiêu hóa - Gan mật trên hệ thống khám từ xa Wellcare khi gặp các triệu hứng sau:

• Không uống thuốc, uống nước và ăn được do buồn nôn hoặc nôn.
• Đau bụng dữ dội không giảm với những thuốc giảm đau thông thường.
• Khó thở.
• Đau kèm theo sốt và ớn lạnh, nôn kéo dài, hoa mắt, chóng mặt, hoặc mệt mỏi.
• Đau kèm với những vấn đề sức khỏe khác, chẳng hạn như có thai.

Nếu các triệu chứng trở nên nặng hơn sau khi khám bệnh, cần phải đến phòng cấp cứu ngay lập tức.

Nguyên nhân gây viêm tụy

Viêm tụy có thể do nhiều nguyên nhân. Hai nguyên nhân phổ biến nhất là uống rượu quá nhiều và sỏi mật. Ở một số trường hợp, nguyên nhân không rõ ràng.

• Rượu: Nghiện rượu nặng trong nhiều năm là nguyên nhân hàng đầu gây viêm tụy mạn. Uống quá nhiều rượu cũng có thể gây ra các đợt cấp.
• Sỏi mật: Nguyên nhân hàng đầu gây viêm tụy cấp là sỏi mật.
• Các nguyên nhân ít gặp có thể gây viêm tụy cấp: Lắng đọng canxi hoặc sỏi có thể chẹn ống tụy hoặc ống mật chung, tăng nồng độ triglycerid máu hoặc tăng canxi máu, bất thường cấu trúc tụy, chấn thương bụng hoặc đại phẫu, nhiễm vi khuẩn hoặc vi-rút (như quai bị).

Biến chứng của bệnh viêm tụy

Nếu không được chẩn đoán và xử trí kịp thời, viêm tụy cấp có thể diễn biến thành hoại tử tụy, thường hoại tử tụy ít khi khu trú mà lan rộng do hiện tượng tự tiêu của tuyến tụy dưới tác động của các men tiêu protein và lipid được hoạt tác ngay trong lòng tuyến tụy.
Tiếp theo đó sẽ dẫn đến chảy máu tụy, thậm chí gây hoại tử tụy các tạng xung quanh như hoại tử mạch mạc treo gây chảy máu trong ổ bụng, gây thủng tá tràng, đại tràng... muộn hơn sẽ biến chứng thành áp-xe tụy.
Bệnh nhân tử vong do chảy máu, sốc nhiễm khuẩn, tỷ lệ tử vong do viêm tụy cấp có thể tới trên 15%, và tử vong trong viêm tụy cấp do rượu cao gấp 3 lần so với tử vong trong viêm tụy cấp do sỏi hoặc giun.

Điều trị bệnh viêm tụy

Viêm tụy cấp

• Viêm tụy cấp nặng thường phải nằm viện. Mục đích điều trị bao gồm kiểm soát đau, cho phép tụy được nghỉ ngơi và hồi phục sự cân bằng bình thường các dịch tụy. 
• Bạn không thể ăn và uống trong vài ngày, thay vào đó, bạn sẽ được truyền dịch và dinh dưỡng qua tĩnh mạch.
• Nếu nguyên nhân của đợt cấp là do sỏi mật chẹn ống tụy, bác sĩ có thể khuyên làm thủ thuật cắt bỏ sỏi. Nếu nguyên nhân là do rượu, điều trị có thể gồm cả cai rượu.
• Viêm tụy cấp nhẹ thường cải thiện trong vòng 1 tuần.

Viêm tụy mạn

• Mục đích chính của điều trị viêm tụy mạn là kiểm soát đau và điều trị rối loạn kém hấp thu.
• Viêm tụy mạn có thể gây bệnh tiểu đường ở một số người. Điều trị thường bao gồm duy trì chế độ ăn khỏe mạnh và tập luyện thường xuyên. Một số người cũng cần tiêm insulin. Bác sĩ sẽ tư vấn cho bạn cách kiểm soát bệnh tiểu đường, phát hiện các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.

Phòng ngừa bệnh viêm tụy

Viêm tụy mạn có thể khiến bạn có các dấu hiệu và triệu chứng suốt đời, như đau và kém hấp thu một số chất dinh dưỡng. Tuy nhiên, phần lớn những người bị viêm tụy cấp có thể hồi phục hoàn toàn. Nhưng ngay cả khi bạn không có các triệu chứng kéo dài, thực hiện các bước dưới đây sẽ giúp tụy của bạn khỏe mạnh:

• Tránh uống rượu.
• Ăn các bữa nhỏ.
• Hạn chế chất béo trong chế độ ăn.
• Tuân thủ chế độ ăn giàu carbonhydrat. Carbonhydrat cung cấp năng lượng giúp chống mệt mỏi. Chúng có trong các thực phẩm làm từ tinh bột hoặc đường. Thử với phần lớn lượng calo hằng ngày từ ngũ cốc, rau và đậu.
• Uống nhiều nước. Nếu bạn bị viêm tụy mạn, phải đảm bảo uống đủ dịch để bạn không bị mất nước. Mất nước có thể gây đau và kích thích tụy.
• Tìm các cách kiểm soát đau an toàn. Thảo luận với bác sĩ về những lựa chọn kiểm soát đau, bao gồm cả lợi ích và nguy cơ của các thuốc giảm đau kê đơn và không cần đơn. Các thuốc giảm đau có thể có tác dụng phụ, bao gồm lệ thuộc vào thuốc và rối loạn dạ dày.
• Suy nghĩ tích cực. Sự tác động của viêm tụy đối với bạn có thể trong nhiều năm. Phải giữ liên lạc chặt chẽ với bác sĩ, thay đổi các thói quen hằng ngày thì khả năng điều trị bệnh thành công sẽ cải thiện rất nhiều.