Hồng ban đa dạng (Erythema multiforme)

Hồng ban đa dạng (erythema multiforme) là gì?

Hồng ban đa dạng được Ferdinand von Hebra mô tả lần đầu tiên vào năm 1866, là tình trạng tổn thương da với các ban đỏ, sẩn, mày đay, và điển hình là các tổn thương hình bia bắn (target lesion) hay hình mắt (iris - shaped), thường phân bố đối xứng ở các đầu chi, lòng bàn tay bàn chân, thân mình, niêm mạc miệng. Đây là một phản ứng của da có thể bị kích hoạt do nhiễm trùng hoặc thuốc. Bệnh thường nhẹ và tự khỏi sau 2-4 tuần. 

Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi, thường ở lứa tuổi nhỏ, dậy thì, và trẻ tuổi, 75% gặp ở người < 40 tuổi. Ít gặp hơn ở trẻ nhỏ dưới 3 tuổi và người lớn trên 50. Nữ thường mắc bệnh hồng ban đa dạng nhiều hơn nam.

Nguyên nhân gây bệnh Hồng ban đa dạng

Nguyên nhân gây bệnh hồng ban đa dạng thường không rõ ràng, nhưng một số trường hợp là hậu quả của phản ứng với nhiễm trùng hoặc thuốc.

Nhiễm trùng

Hầu hết các trường hợp đều do nhiễm virus – thường là virus herpes simplex (HSV). Virus này thường không hoạt động trong cơ thể, nhưng có thể bị kích hoạt theo thời gian.

Một số người sẽ bị loét miệng một vài ngày trước khi phát ban bắt đầu.

Hồng ban đa dạng cũng có thể được kích hoạt bởi nấm và nhiều loại vi khuẩn khác nhau như mycoplasma, proteus, salmonella...

Thuốc

Đôi khi, thuốc có thể gây ra các dạng nghiêm trọng của bệnh hồng ban đa dạng. Các loại thuốc có thể kích hoạt bao gồm:

• Kháng sinh như sulfonamid, tetracycline, amoxicillin và ampicillin...
• Thuốc kháng viêm không steroid như ibuprofen, paracetamol, salicylates...
• Thuốc chống co giật (dùng để điều trị động kinh) như phenytoin và barbiturate
• Thuốc kháng nấm như nystatin, thuốc kháng retrovirus như abacavir, thuốc chống co giật như barbiturates, thuốc lợi tiểu, hạ áp, và các thuốc khác ...

Hồng ban đa dạng còn có thể xuất hiện do các yếu tố tiếp xúc bên ngoài như sơn, thực vật, cao su, một số loại hóa chất, hoặc thuốc bôi ngoài da, mỹ phẩm …

Triệu chứng Hồng ban đa dạng

Một số các triệu chứng không đặc hiệu gợi ý tình trạng nhiễm virus bao gồm sốt nhẹ, mệt mỏi, đau hầu họng, đau khớp, ỉa chảy...

Các tổn thương trên da thường xuất hiện sau các triệu chứng không đặc hiệu khoảng 1-2 tuần. Các tổn thương da điển hình là các sẩn phù hình tròn, vòng cung, có đám đỏ da ở xung quanh và ở giữa hoại tử hoặc có bọng nước. Tổn thương trông giống như hình nhẫn, hình vòng cung hoặc hình bia bắn hay hình con ngươi (mắt). 

Ở hầu hết các trường hợp, tổn thương da xuất hiện trong vòng 1 – 3 ngày, kích thước thương tổn từ vài mm cho tới vài cm, số lượng nhiều, tập trung chủ yếu ở các chi, đối xứng 2 bên. Sau đó tổn thương có thể lan rộng ra toàn thân. Trong nhiều trường hợp tổn thương không điển hình, có thể chỉ là các sẩn sẫm màu, xung quanh có viền đỏ da mà không có đám hoại tử hoặc mụn nước ở giữa. 

Tổn thương da điển hình trong hồng ban đa dạng

Tổn thương cũng thường xuất hiện ở niêm mạc, đặc biệt niêm mạc miệng với tổn thương hình bia bắn điển hình hoặc có thể chỉ là các đám trợt, mụn nước, bọng nước dập vỡ, đóng vảy tiết, vị trí ở niêm mạc miệng hoặc mắt, hiếm khi ở cơ quan sinh dục.

Chẩn đoán và điều trị

Bác sĩ sẽ khám da để chẩn đoán và hỏi bệnh sử về các yếu tố nguy cơ hay các bệnh liên quan. Chẩn đoán xác định dựa vào lâm sàng là chủ yếu với hình ảnh tổn thương hình bia bắn điển hình và chẩn đoán phân biệt với một số bệnh sau: mày đay, vảy phấn hồng, hội chứng Stevens-Johnson, Pemphigoid, các phát ban do thuốc.

Các xét nghiệm có thể bao gồm:

• Dấu hiệu Nikolsky
• Sinh thiết tổn thương da
• Kiểm tra mô da dưới kính hiển vi

Mục tiêu điều trị hồng ban đa dạng bao gồm:

• Kiểm soát căn bệnh gây ra tình trạng này
• Phòng ngừa nhiễm trùng
• Điều trị các triệu chứng

Bác sĩ có thể ngừng sử dụng bất kỳ loại thuốc nào gây ra vấn đề này. Tuy nhiên, bạn không tự ngưng thuốc trước khi nói chuyện với bác sĩ.

Điều trị các triệu chứng nhẹ có thể bao gồm:

• Các loại thuốc như thuốc kháng histamine để kiểm soát ngứa
• Băng ẩm cho da
• Uống thuốc kháng virus nếu phản ứng là do herpes simplex
• Các loại thuốc không cần toa (như acetaminophen) để giảm sốt và khó chịu
• Thuốc gây tê dạng bôi (đặc biệt cho lở miệng) để giảm bớt sự khó chịu gây trở ngại cho việc ăn uống

Điều trị các triệu chứng nghiêm trọng có thể bao gồm:

• Kháng sinh điều trị nhiễm trùng da
• Corticosteroid để kiểm soát viêm
• Điều trị trong khoa chăm sóc đặc biệt hoặc khoa bỏng cho những trường hợp nặng, hội chứng Stevens-Johnson và hoại tử biểu bì do nhiễm độc
• Truyền immunoglobulin tĩnh mạch (IVIG) để ngăn chặn bệnh tiến triển.

Vệ sinh tốt và tránh xa những người khác có thể giúp ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát.

Tiên lượng 

Đa số các trường hợp bị Hồng ban đa dạng nhẹ, khỏi trong vòng 1-3 tuần, có thể để lại các dát tăng hoặc giảm sắc tố. Bệnh hay tái phát, cùng với các đợt herpes tái phát nhưng mức độ và tần suất giảm dần.

Phòng bệnh

Sử dụng thuốc kháng virus: acyclovir, famciclovir, valacyclovir dự phòng tái phát trong vòng 6 tháng. Vệ sinh miệng, mắt.

Nguồn tham khảo: 

• Bệnh viện Quân Y 103
• Bệnh viện Phong - Da liễu Trung ương Quy Hòa
• hellobacsi.com